ગુજરાતનાં પનોતા સંતાનોનો પરિચય
-
- હરીશ રઘુવંશી: સંશોધક કે સાધક? શ્રી. બીરેન કોઠારીના બ્લોગ પર સરસ લેખ
– તેમનાં પ્રકાશનોની વેબ સાઈટ - ૧ - ; - ૨ –
–
–
–
–
——————————————————————————
સંપર્ક
જન્મ
કુટુંબ
અભ્યાસ
વ્યવસાય
સહકાર્યકર શ્રી. હમરાઝ
તેમના વિશે વિશેષ
પહેલું પુસ્તક
સાભાર
.
“ હું સાક્ષર નથી; ધંધાદારી લેખક છું. પૈસા આપો તો સારૂં લખી દઉં.” – કદાચ… બહુ ઓછા આર્થિક રીતે સફળ ગુજરાતી લેખકોમાંના એક! — મૂળ લેખ ( ‘ઇન્હેં ન ભુલાના’માં ) – – —————————————————— જન્મ
અવસાન
કુટુમ્બ
શિક્ષણ
વ્યવસાય
તેમના વિશે વિશેષ
સાભાર
- જંગલમાં મંગલ
– તેમના હૃદયમાં ફક્ત એક જ ખાનું છે – અને એ છે માનવીય સંવેદનાનું.
આ ચિત્ર પર ‘ક્લિક’ કરી તેમની વેબ સાઈટ પર પહોંચી જાઓ
સમ્પર્ક
સ્થાપના
ઉદ્દેશ
સ્થળ
સ્થાપકો
થોડુંક વિશેષ
સાભાર
-
–
–
–
–
–
–
——————————————————————–
સમ્પર્ક
પૂર્વાશ્રમનું નામ
જન્મ
અવસાન
કુટુમ્બ
શિક્ષણ
વ્યવસાય
તેમના વિશે વિશેષ
રચનાઓ
સાભાર
પ્રખર ગાંધીવાદી, છેવાડાના માણસોના અધિકાર માટે ઝઝુમનાર લોકપ્રહરી
‘… ‘ગાંધી નિધિ’નું કામ કરતાં મને સમજાયું કે, ‘જે બોલવું , તે જ કરવું.’ ”
ઇન્ડિયન એક્સપ્રેસ પર તેમને અંજલિ રૂપે લેખ
તેમના જીવન વિશે અનેક વિડિયો અહીં
————————————–
લોકલાડીલું નામ
જન્મ
અવસાન
કુટુમ્બ
શિક્ષણ
વ્યવસાય
તેમના વિશે વિશેષ
રચના
સન્માન
સાભાર
કેમ …..જાદુ ટોનાની કે બહુ બહુ તો દિવ્ય દર્શનની વાત લાગી ને?
જ્યારે મારા પ્રિય મિત્ર અતુલ ભટ્ટે આ વાત કહી ત્યારે હું તરત બોલી ઊઠ્યો હતો,” I do not believe it.” – “હું આ વાત માનવા તૈયાર નથી.”
વાત જાણે એમ છે કે, અતુલનું બે વર્ષ જૂનું; એને ઘેર જમવા આવવાનું આમંત્રણ પાળવા એને ઘેર ગયો; ત્યારે સ્વાભાવિક રીતે વાતો અધ્યાત્મ, અંતરયાત્રા અને બાળ શિક્ષણના અમારા સામાન્ય રસના વિષયોની આજુબાજુ જ આથડતી રહી હતી. મનની શક્તિઓ અંગે અને બાળમાનસમાં એના ઉછેરમાંથી સ્વાભાવિક રીતે તેણે આ ‘નયન વિણ દર્શન’ ની વાત કહી; અને કોઈને પણ થાય તેમ મારો પ્રતિભાવ પણ ‘અશક્ય’ ના પ્રતિઘોષમાં આવીને અટકી ગયો.
તરત અતુલે એને એ દર્શન વિશે ડેમો આપનાર દંપતીને ફોન કર્યો અને જમ્યા બાદ તરત બપોરના એક વાગે એમના સ્ટુડિયો પર ડેમો નિહાળવાનું નક્કી કરી દીધું.
[ અતુલનો પરિચય આ રહ્યો યાયાવર ગાન ; એક સવાર અતુલનાં બાળકોની સાથે ]
અને અમે જમણ બાદ તરત, બોપલથી ઘુમા જવાના રસ્તા પર આવેલ શ્રીમતિ કૃષ્ણા અને શ્રી. દર્શન પરીખના સ્ટુડિયો પર આતુરતાપૂર્વક પહોંચી ગયા. પ્રારંભિક વાતચીતોમાં મારી જ નાતના(!), ઇલેક્ટિકલ એન્જિનિયર એવા દર્શનભાઈએ મધ્ય મનની જાણકારી આપી અને સમજાવ્યું કે, એનું કામ આમ તો માણસના ડાબા અને જમણા મગજની વચ્ચે સંતોલન/ સંવાદિતા જાળવી રાખવાનું હોય છે; પણ જો ૪ થી ૧૪ વર્ષ સુધીની ઉમરમાં અમૂક ફ્રિક્વન્સી વાળા સંગીતની સૂરાવલીઓ બાળકને સંભળાવવામાં આવે તો; મગજના આ ભાગની સુષુપ્ત શક્તિઓને જાગૃત કરી શકાય છે. જેમ તરવાનું કે સાઈકલ ચલાવવાનુ શીખ્યા પછી; એનો અભ્યાસ ન રહે તો પણ, એ શક્તિઓ આપણે વીસરી નથી જતા; એમ જ નવી મળેલી આ શક્તિઓ એ બાળકના મગજમાં જીવનભર ટકી પણ રહે છે.
અને પછી એમના આઠ જ વરસના દીકરા હેમને એનો ડેમો આપવા તેમણે કહ્યું.
હેમે આંખ પર રૂના પૂમડાં મુકી એની ઉપર જાડા, કાળા કપડાનો પાટો બાંધી દીધો ને અમને એ કસીને, બરાબર બાંધવા કહ્યું. તેના નાનકડી આંખો પર આટલો મોટો પાટો પુરેપુરો અંધારપટ પાથરી દે, એ બાબત કોઈ શંકાને સ્થાન જ ન હતું.
બાજુમાં પડેલા ત્રણ જુદી જુદી જાતના રૂબિક ક્યુબને બરાબર અમળાવી દેવા દર્શનભાઈએ અમને કહ્યું. પછી હેમે એક પછી એક ક્યુબ હાથમાં લઈ; માત્ર અડધી મિનિટમાં દરેક ક્યુબ ઠીક કરી દીધો. પછી જુદા જુદા રંગના કાર્ડ ચીપીને એને હાથમાં આપવામાં આવ્યા. દરેકનો રંગ તેણે બરાબર કહી બતાવ્યો.ત્યાર બાદ, બાજુમાં પડેલા એની પાઠ્યપુસ્તકની ચોપડીના કોઈ પણ પાનાંને આડેધડ ખોલી આપવાનું અમને કહેવામાં આવ્યું. હેમે એ પાનાં પરની આકૃતિઓ બરાબર ઓળખી બતાવી એટલું જ નહીં; પણ એમાં છાપેલું લખાણ પણ બરાબર આંગળી રાખીને વાંચી બતાવ્યું.
ડેમોની ચરમ સીમા તો હવે પછી આવી.
દર્શનભાઈએ મારો સેલ ફોન ખોલી એમાંનો કોઈ પણ ફોટો ખોલી હેમને બતાવવા કહ્યું. જમતાં પહેલાં અતુલ અને હું ‘મનુવર્યજી’ના એલિસબ્રિજ અખાડામાં ગયા હતા; તે વખતના એમના ચિત્રનો મેં પાડેલો ફોટો ખોલ્યો. થોડીક જ વારમાં હેમ બોલી ઊઠ્યો, ”ભગવા વસ્ત્ર પહેરેલ કોઈ સાધુનું ચિત્ર અને બાજુ દિવાલ પર એક કાળો-ધોળો ફોટો.”
મારા મોંમાંથી અદ્ભૂત તો ઉદ્ગાર નીકળી પડ્યો – એમાં હવે તમને હવે કોઈ નવાઈ નહીં લાગે.
દર્શનભાઈ અને કૃષ્ણાબેન જૂન- ૨૦૧૪થી આ કામ કરી રહ્યાં છે; અને અત્યાર સુધીમાં ત્રીસ બાળકોના મધ્ય મગજને કાર્યાન્વિત કરવામાં સફળ થયા છે. આ બાળકો આંખે પાટા બાંધીને હુ..તુ..તુ..ની રમત પણ રમે છે; અને સાઈકલ પણ ચલાવી શકે છે.
દર્શનભાઈ અને કૃષ્ણાબેન જે સંસ્થાની ફ્રેન્ચાઈઝથી આ કામ જૂન મહિનાથી કરી રહ્યાં છે – એ સંસ્થાની વેબ સાઈટ આ રહી.
આ ચિત્ર પર ક્લિક કરી એ વેબ સાઈટ પર પહોંચો.
આ વિડિયો જોઈ આ વાતની જાત ખાતરી કરી લેવા વિનંતી
આ અજાયબ જેવી વાત મગજની આ અજ્ઞાત શક્તિનો એક જડબેસલાક પૂરાવો આપે તેવી તો છે જ; પણ બીજી જે જે શક્તિઓ કાર્યાન્વિત કરી શકાય છે; એનું લિસ્ટ આ રહ્યું.
નોંધી લો કે, આ બધું હેમ જેવા ચબરાક અને હોંશિયાર બાળકને જ કામનું છે એમ નથી. કોઈ પણ સામાન્ય બાળકની શક્તિઓમાં આવા ફાયદા થઈ શકે છે – એમ સાબિત કરવામાં આ્વ્યું છે.
ગુજરાતમાં વસતા વાચકો માટે …
દર્શનભાઈ અને કૃષ્ણાબેનના સમ્પર્ક માટેની માહિતી…
- Krishna Academy
D-14, India colony, Opp.Baleshwar Jain derasar,Bopal, Ahmedabad-380058- Cel phone no. 95375 35465
- email – geniuskid.bopal@gmail.com
આ બાબત શિક્ષણ આપતી બીજી એક સંસ્થાની આ વેબ સાઈટ પર પણ નજર નાંખવા વિનંતી
પ્રભુલાલભાઈનો જ્ન્મ ૧૯૪૩ માં કચ્છ જીલ્લાના માંડવીમાં થયો હતો. એમના જ્ન્મથી માત્ર દોઢ મહિના પહેલા જ એમના પિતાનું અવસાન થયું હતું. તે સમયે એમના મોટાભાઈ શામજીભાઈ માત્ર દસ વર્ષના હતા. એમના માતા રાધાબેન માત્ર ચોથા ધોરણ સુધી ભણેલા હતા. આવા સંજોગોમાં પ્રભુલાલભાઈનું બાળપણ આર્થિક સંકળામણમાં પસાર થયું. એમના માતા દિવસે બાંધણી બાંધવાનો અને રાત્રે ફાનસના કાઢી નાખેલા ઢાકણાની જગાએ, ફૂલ વાટકામાં તૈયાર થતી કાળી ચ્હા પી ને ગાદલા.રજાઇ અને ઓશિકાના કવરની સિલાઈના કામ કરી ઘર ચલાવતા. થોડા સમયબાદ એમ મુસ્લિમ શખ્સની ભલામણથી એમને અન્જુમન ઈસ્માઈલ સ્કૂલમાં ગર્લસ સેકશનમાં પ્રાધ્યાપક તરિકે નોકરી મળેલી.શામજીભાઇ વર્નાક્યુલર ફાઇનલ થઇ જતા દાતુભાઇ ઇબ્રાહીમ ખોજા હોસ્પિટલમાં ડ્રેસર તરિકે નોકરી રહ્યા અને માની નોકરી છોડાવી દીધી
પ્રભુલાલભાઈને આઠ વર્ષની વયે શેઠ ત્રિભુવનદાસ ભવાનજી પ્રાથમિક શાળામાં દાખલ કરવામા આવ્યા. પાંચમા ધોરણથી સાતમા ધોરણ સુધી શેઠ લીલાધર મુરારજી ભીમાણી માધ્યમિક શાળામાં અભ્યાસ કર્યો અને ત્યાર બાદ આઠમાં ધોરણથી દસમા ધોરણ સુધીનો અભ્યાસ રામકૃષ્ણ હાઈસ્કૂલમાં કર્યો. સ્કૂલના અભ્યાસ દરમ્યાન વર્ગમાં એમનો નંબર ૧૦ સુધી રાખવાની કાળજી લેતા જેથી એમને માસિક બે રૂપિયાની સ્કૂલ ફી જ્ઞાતિ તરફથી મળતી. શાળાના સમયમાં એમને વાંચન અને ડ્રોઈંગમાં વિશેષ રસ હતો.
૧૧મા ધોરણના અભ્યાસ માટે જ્ઞાતિની બોર્ડિન્ગમાં રહી જામનગરની નવાનગર હાઈસ્કૂલમાં દાખલ થયા. આ અભ્યાસ દરમ્યાન જ એમને Migraine ની તકલીફ ઊભી થવાથી નાપાસ થયા અને ફરી શેઠ ગોકલદાસ તેજપાલ હાઇસ્કૂલમાં દાખલ થઇ એમણે ૧૯૬૨ માં SSC કર્યા પછી વધારે ન ભણવાનું અને ઘરની આર્થિક સ્થિતી સુધરે એટલે નોકરી શોધવાનું શરૂ કર્યું. થોડા પ્રયત્નો બાદ એમને અમરાવતીની શ્રી લક્ષ્મી કોટન ટ્રેડર્સ પ્રા.લી. માં નોકરી મળી. આ કંપનીની ૧૪ બ્રાંચીસ હતી. પ્રભુલાલભાઈને કાટોલ બ્રાંચમાં વેઈન્ગ કલાર્ક તરીકે નિમવામાં આવ્યા. ખાવું,પીવું અને રહેઠાણની સગવડ ઉપરાંત માસિક ૫૦ રૂપિયા પગાર નક્કી થયેલો. . કાટોલમાં વેઇન્ગ કલાર્કની ડ્યુટી કરતાં કરતાં તેમણે કોટન સિલેકશન અને એકાઉન્ટ શીખી લીધું અને બંધાતી કપાસની ગાંસડીનું સુપરવિઝન પણ કર્યું. કપાસની સીઝન પુરી થતાં એમના કામથી સંતોષ પામી એમનો પગાર ૫૦ ને બદલે ૬૦ રૂપિયા પ્રમાણે ગણવામાં આવ્યો.
બીજી સીઝનમાં એમને કાયમી કરવામાં આવ્યા.ઓફીસમાં હેડકલાર્કના હાથ નીચે એકાઉંટનું કામ સોંપવામાં આવ્યું. થોડા સમય બાદ કોટનસીડ ડિપાર્ટમેન્ટમાં અને ત્યાર બાદ ઓઈલમીલમાં એમ એમની બદલી થતી રહી. ઓઈલમીલના મેનેજર રીટાયર્ડ થતાં પ્રભુલાલભાઈને મેનેજર બનાવવામાં આવ્યા, ત્યારે તેમનો પગાર ૧૯૦ રૂપિયા હતો. આ કંપનીમાં એમણે ૧૯૬૨ થી ૧૯૬૮ સુધી કામ કર્યું એ દરમ્યાન જ ૧૯૬૭માં એમનુ વેવિશાળ જયાબહેન સાથે થયું.
૧૯૬૮ માં સારા ભવિષ્ય માટે તેમણે મેસર્સ ખીમજી રામદાસ – મસ્કત (સલ્તનત ઓફ ઓમાન) માં નોકરી સ્વીકારી. ૧૯૬૮ થી ૧૯૭૪ સુધી સલાલા (ધુફાર)માં કંપનીમાં અલગ અલગ ખાતામાં જવાબદારી સંભાળી. ત્યારબાદ ૧૯૭૪-૧૯૭૫ મશિરાહ બ્રાંચમાં રહ્યા અને ૧૯૭૬થી હેડ ઓફીસમાં અલગ અલગ હોદ્દાઓમાં કામ કરી કંપની તેમને રિટાર્યમેન્ટની વય વટાવી ગયા છતાં તેમની નોકરી ચાલુ હતી પણ ૨૦૦૬ માં સ્વચ્છાએ નિવૃતિ લીધી.
અહીં પરદેશમાં રહીને એમનું ગુજરાતી ભાષા પ્રત્યેનું આકર્ષણ ટકી રહ્યું. નોકરી દરમ્યાન એમણે ખીમજી રામદાસ કંપની માટે ગુજરાતીમાં સરક્યુલર બનાવવા,મુંબઇ ઓફિસ સાથે ગુજરાતી પત્ર વહેવાર કરવો, દિપોત્સવી પર્વ નિમિતે ચોપડા પુજન માટેના લખાણ તૈયાર કરવા,કંપનીના સંપૂર્ણ સ્ટાફ માટે કંપની તરફથી નવા વર્ષની ભેટના કવર તૈયાર કરવા તથા વિતરણની વ્યવસ્થા કરવી વગેરે કાર્યો એમણે હોંસે હોંસે કર્યા. પ્રભુલાલભાઇ આર્થિક પરિસ્થીતી કારણે કોલેજ ન જઇ શક્યા જો તેઓ ગ્રજ્યુએટ હોત તો રિટાયર્મેમેન્ટ વખતે મે.ખીમજી રામદાસ જેવી માતબર કંપનીના મેનેજર પદે હોત
માત્ર કંપનીમાં જ નહિં પણ ત્યાંના ગુજરાતી સમાજની સેવામાં પણ એમણે ઉત્સાહ પૂર્વક ભાગ ભજવ્યો. હિન્દુ મહાજન એસોસિએશનના બધા ગુજરાતી સરક્યુલર લખવા, સોહાર ખાતેની હિન્દુ સ્મશાનભૂમીમાં અગ્ની સંસ્કાર કરાવવા જરૂરી વ્યવસ્થા કરવામાં પણ મદદરૂપ થવું વગેરે પ્રવૃતિઓ સ્વેચ્છાપૂર્વક સ્વીકારી. મસ્કત ગુજરાતી સમાજ તરફથી થનાર બધા આયોજનના ગુજરાતી બેનર તથા સ્મરણિકાઓ તૈયાર કરવી, ગુજરાતી સરક્યુલર લખવા તથા થયેલ આયોજનના રિપોર્ટ તૈયાર કરી કચ્છમિત્રને મોકલવા જેવા કામો પ્રભુલાલભાઈએ જવાબદારી પુર્વક સંભાળ્યા. “પ્રયત્ન”સાહિત્ય પરિવાર તરફથી આયોજીત મુશાયરામાં ભાગ લેવો તથા તેના નેજા હેઠળ પ્રકાશિત “પ્રયત્ન”હસ્તલિખિત દ્વિમાસિક તૈયાર કરવો(૧૯૮૮-૧૯૯૪) તેમજ ફોટોકોપી કરાવી વિતરણ કરવું વગેરેનો એમની મન ગમતી પ્રવૃતિઓમાં સમાવેશ થતો. તે સિવાય નવરાત્રી દરમ્યાન ભારતમાંથી ગરબા મંગાવવા અને ચીતરવા એમને ગમતા. કોઇની પણ અંગત જરૂરિયાત પ્રમાણે ગુજરાતી લખાણની અમુલ્ય સેવા આપવા માટે તેઓ ખૂબ જ જાણીતા હતા.તેમણે મસ્કતના રોકાણ દરમ્યાન લખેલા દરેક ગુજરાતી લખાણની જો નકલ રાખી હોત તો કદાચ ૨૫-૩૦ ઇન્ડેક્ષ ફાઇલ ભરાઇ ગઈ હોત. પ્રભુલાલભાઇ તેમના ગુજરાતી અક્ષરોથી જાણીતા હતા તે સિવાય તેમની બીજી ઓળખાણ હતી તેમણે પહેરેલા suspender બેલ્ટ જે મસ્ક્તમાં કોઇ નહોતું પહેરતું.
પરદેશમાં નોકરી સ્વીકાર્યા બાદ બે વર્ષમાં, એટલે કે ૧૯૭૦ માં એમના લગ્ન એમની જ્ઞાતિના જ જયાબહેન સાથે થયા. આ arranged marriage હતા. લગ્ન માટે દોઢ મહિનાની રજા લઈ પ્રભુલાલભાઈ ભારત આવેલા. રજા પુરી થતાં તેઓ એકલા જ ધુફાર પાછા ગયા. ત્યાર બાદ ૧૯૭૦ થી ૧૯૭૬ સુધી નોકરી અને કુટુંબજીવન વચ્ચેની સમતુલા જાળવવા એમને દેશ અને પરદેશમાં સમયની ફાળવણી કરવી પડી. ૧૯૭૬માં એમની પત્નીને વિસા મળતાં, પહેલી સંતાન આશાને લઇ જયાબહેન પતિ સાથે રહેવા મસ્કત આવી, સાથે રહી સાંસારિક જીવન બસર કરી શક્યા. પ્રભુલાલભાઈ અને જયાબહેનને બે દિકરીઓ આશા અને મીતા તથા એક દિકરો પિયુષ એમ ત્રણ સંતાનો છે. પૌત્ર ધૈર્ય અને પૌત્રી ટીશા તથા દુહિત્રી દ્રષ્ટી અને જીવિકા, એમ દાદા અને નાના કહેનારા પણ છે જેનો તેમને હર્ષ અને સંતોષ છે
૩૭ વર્ષ સુધી એક જ કંપનીમાં એક દિવસ પણ ગેરહાજર કે મોડા આવ્યા વગર ઈમાનદારી પુર્વક નોકરી કરી,એમણે સ્વાથ્યના કારણોથી ૨૦૦૬ માં સ્વૈછિક નિવૃતિ લીધી અને કુટુંબ સાથે ભારતમાં કાયમી વસવાટ માટે આવી ગયા.આ દરમ્યાન બાળકો મોટા થઈ પોત પોતાના જીવનમાં ઠરીઠામ થઈ ગયા હતા. નિવૃતિના સમયનો સદઉપયોગ કરવા પ્રભુલાલભાઈએ ૨૦૦૮ માં ધુફારી નામે એક બ્લોગ શરૂ કર્યો. એમના ધૂફારના સમયને કાયમી યાદગીરી આપવા એમણે પોતાના લખાણ માટે ધૂફારી ઉપનામ અપનાવ્યું.
હવે એમણે પોતાના ગુજરાતિ અને કચ્છી ભાષા પ્રત્યેના પ્રેમને વાચા આપી. કચ્છી અને ગુજરાતીમાં કવિતા,ગીત,ગઝલ.રાસ,ભજન, મુક્તક, હાઇકુ, છપ્પા, દોહા તથા અછાંદસ, અને નવલિકા પોતાના તેમજ અન્ય લોકોના બ્લોગ્સમાં મૂકી, ખૂબ ઝડપથી લોક ચાહના પ્રાપ્ત કરી. પોતાના જન્મ સ્થાનની બોલી કચ્છી પ્રત્યે એમના ખાસ પક્ષપાતને લીધે એમણે અનેક ઉચ્ચ કક્ષાની કચ્છી કવિતાઓ લખી છે, એમાની કચ્છી સંગરમાં લખાયલી એમની કવિતાઓ મને બહુ ગમી છે. ખાસ કચ્છી ભાષાનો એમનો બ્લોગ “કચ્છીજો મજૂસ” (http://kachchhi.wordpress.com). માત્ર કચ્છી ભાષાઓની રચનાઓ જ રજૂ કરે છે.
આ ચિત્ર પર ક્લિક કરી તેમના બ્લોગ પર પહોંચો.
પ્રભુલાલભાઈની બહુમુખી પ્રતિભાને આ નાના લેખમાં આવરી લેવું મારા માટે શક્ય નથી. સાહિત્ય ઉપરાંત એમના શોખના વિષય છે, પેઇન્ટીંગ, ગ્લાસ એનગ્રેવિંગ, ફોટોગ્રાફી,અને એકટીન્ગ. એમણે મસ્કત ગુજરાતી સમાજના નેજા હેઠળ સ્ટેજ થયેલ ત્રણ ગુજરાતી નાટક ‘દે દામોદર દાળમાં પાણી’, ‘બાવીસ વરસનો બાબો’ અને ‘પત્તાની જોડ’ નાટકોમાં અભિનય કરેલો.
પ્રભુલાલભાઈ માને છે કે, “ જે મળે ટાણે તે ન મળે નાણે. અન્નનો કોઇ દિવસ અનાદાર ન કરવો. થાળીમાં એટલું જ લેવું જે તમે ખાઇ શકો. થાળીમાં આવ્યા પછી એઠું કદી ન મુકવું. થાળી પર બેસીને રસોઇનો વાંક ન કાઢવો ચુપચાપ જમી લેવું. જે છે એમાં જ આનંદ માણવો કદી પણ નથી… નથી….ની માળા ન જપવી.”
પ્રભુદાસભાઈનો પુરો પરિચય જાણવો હોય તો એમના બ્લોગ્સની મુલાકાત લઈને જ મળી શકે.
-પી. કે. દાવડા
ગિરીશભાઈનો જન્મ અમરેલી જીલ્લાના ચલાલા ગામમાં ૧૯૨૯ માં એક મધ્યમ વર્ગીય કુટુંબમાં થયો હતો. એમના પિતા શ્રી કમલશી કરશનદાસ ચિતલીયા મુંબઈયુનિવર્સીટીએ શરૂ કરેલા B.Com. ડીગ્રી કોર્સના પ્રથમ બેચના વિદ્યાર્થી હતા. તેઓ મુંબઈના જય ભારત સાપ્તાહિકના માલિક અને તંત્રી હતા.
ગિરીશભાઈનું પ્રાથમિક અને માધ્યમિક શાળાનું શિક્ષણ મુંબઈની પ્રખ્યાત અંગ્રેજી મિડિયમની કબુબાઈ સ્કૂલમાં થયેલું. અહીંથી તેમણે ૧૯૪૭ માં મેટ્રીકની પરીક્ષા પાસ કરી,મુંબઈની વિલ્સન કોલેજમાં એડમિશન લીધું. વિલ્સન કોલેજમાં ચાર વર્ષ અભ્યાસ કરી, ૧૯૫૧ માં B.A.(Hon.) with Economics and Statistics ની ડીગ્રી મેળવી. શાળાકોલેજના આ વર્ષોમાં સામાજીક અને સાંસ્કૃતિક ઈતર પ્રવૃતિઓમાં ભાગ પણ લીધેલો.
B.A. ની ડીગ્રી મેળવી એમણે Law College માં એડમીશન લીધું. અહીં એમણે એમના બે મિત્રો સાથે મળીને ૧૯૫૧ માં Rhythm Group ની સ્થપના કરી. આ ગ્રુપે મુંબઈમાંઅનેક સંગીતના અને અન્ય સાંસ્કૃતિક કાર્યક્રમો યોજ્યા, જેમાં એ સમયના અતિ પ્રસિધ્ધ કલાકારોને આમંત્રી સફળ કાર્યક્રમોની હારમાળા આપી. કલાકારોમાંથી જો થોડા નામોગણાવું તો મુકેશ, તલત મહેમુદ, મહમદ રફી, જગમોહન, હેમંતકુમાર, મન્ના ડે, ગીતા દત્ત, અનિલ બિશ્વાસ, સી. એચ. આત્મા, ગુરૂદત્ત, વહીદા રહેમાન, માલા સિંહા, રહેમાન,જોની વોકર અને નુતન. એમની આ પ્રવૃતિ ૧૯૫૫ સુધી અવિરત ચાલતી રહી. આ સમય ગાળા દરમ્યાર એમના પિતાની તબિયત બગડતાં એમણે કાયદાનો અભ્યાસઅધવચ્ચે જ મૂકી દીધો અને પિતાના સાપ્તાહિક જય ભારતના કારોબારમાં જોડાઈ ગયા.
૧૯૫૫ માં ગિરીશભાઈના જીવનમાં બે મહત્વના બનાવો બન્યા. ૧૯૫૫ માં એમના arranged marriage ઈન્દુમતીબહેન સાથે થયા અને ૧૯૫૫ માં જ તેઓ મુંબઈનાઅતિપ્રતિષ્ઠીત The Progressive Group માં જોડાયા. બસ અહીંથી ગિરીશભાઈની સામાજીક પ્રતિષ્ઠાએ હરણફાળ ભરવાની શરૂઆત કરી. આ ગ્રુપમાં જોડાવાના બે વર્ષનીઅંદર જ, એટલે કે ૧૯૫૭ માં એમને ગ્રુપના જનરલ સેક્રેટરીનો હોદ્દો આપવામાં આવ્યો જે એમણે ૧૯૬૦ સુધી સંભાળ્યો. ૧૯૬૦ માં એમને ગ્રુપના ઉપ-પ્રમુખ બનાવવામાંઆવ્યા, અને ૧૯૬૫માં એમને ગ્રુપના પ્રમુખનો હોદ્દો આપવામાં આવ્યો. The Progrssive Group ના ઇતિહાસમાં ગિરીશભાઈ સૌથી નાની ઉમ્મરના પ્રમુખ હતા. આ હોદ્દો એમણે૧૯૬૭ સુધી એટલે કે બે વર્ષ સુધી સંભાળ્યો. ત્યારબાદ પણ તેઓ આ ગ્રુપના Executive Member તો રહ્યા જ. બધા મળીને પંદર વર્ષ તેઓ આ ગ્રુપના મહત્વના કાર્યકર્તા રહ્યા.
યોગાનુયોગ પ્રોગ્રેસીવ ગ્રુપના પ્રમુખ તરીકે નો કાર્યકાળ પૂરો થતાં જ તેઓ The Indo-American Society, Bombay ના સંપર્કમાં આવ્યા. ૧૯૬૯ થી ૧૯૭૩ સુધી આ સંસ્થાનાઓનરરી સેક્રેટરી અને ટ્રેઝરર રહ્યા અને ૧૯૭૩ થી ૧૯૭૬ સુધી એના ઉપ-પ્રમુખ રહ્યા અને ૧૯૭૭-૭૮માં પ્રમુખ પદે નિમાયા. આ સંસ્થાના પણ કાર્યકારી બોર્ડના ૧૪ વર્ષસુધી સભ્ય રહ્યા.
આ બે સંસ્થાઓમાં એમના કાર્યકાળ દરમ્યાન ગિરીશભાઈ અનેક આગેવાન વ્યક્તિઓના અંગત સંપર્કમાં આવ્યા. અહીં હું વધારે વિગતમાં ન ઉતરતાં માત્ર આ મહાનુભાવોનાનામ જ આપું છું. ડો. માર્ટીન લ્યુથર કીંગ જુનીઅર અને એમના પત્ની કોરેટા કીંગ, વિજ્યાલક્ષમી પંડિત, શ્રી વી.વી. ગિરી, ડો. રાધાકૃષ્ણન, શ્રી સંજીવ રેડ્ડી, શ્રી મોરારજી દેસાઈ,ડો. કરણસિંહ, વી.પી.સિંહ, અર્જુનસિંહ, પી.એ. સંગમા, ટી. ટી. કૃષ્ણમાચારી, તાર્કેશ્વરી સિંહા, મધુ લીમયે, આચાર્ય કૃપલાણી, એમ. સી. ચાગલા, સી. ડી. દેશમુખ, નાનીપાલખીવાલા, મીનુ મસાની, આદિત્ય બિરલા, જે. આર. ડી. તાતા, ટી. એન. શેશન, પ્રણવ મુકરજી, ખુશવંતસિંહ, કે. એમ. મુનસી, એમ. સી. સેટલવાડ અને ડો. સુબ્રમનિયમસ્વામી. આ બધી વ્યક્તિઓનો પરિચય ગિરીશભાઈને આ બે સંસ્થાઓ માટે પ્રવચન આપવા આમંત્રેલા ત્યારે થયો હતો, જો કે આમાની કેટલીક વ્યક્તિઓ સાથે એમને અંગતમિત્રતાના સંબંધો પણ હતા. ગિરીશભાઈના લગભગ બધા જ કાર્યક્રમોની મુંબઈના આગળ પડતા સમાચાર પત્રોમાં નોંધ લેવાતી અને એમની કાર્યકુશળતાના વખાણ થતા.
આ બધા કામો વચ્ચે એમના પિતા દ્વારા શરૂ કરાયલા સાપ્તાહિક “જય ભારત” ના તંત્રી તરીકેની જવાબદારી પણ સંભાળતા અને મુખ્યત્વે એમના ઈનસ્યુરન્સ કંપનીનાકામકાજને પણ સંભાળતા. ૧૯૭૧ માં એમને ફ્લેગ ડે નિમિત્તે બોક્ષ કલેક્શનના વડા નિમવામાં આવેલા, એ વર્ષે એમણે રેકોર્ડ કલેકશન કરી બતાવેલું. ૧૯૭૧ થી ૧૯૭૮ સુધીએમને ફ્લેગ ડે કમીટીના ઉપ-પ્રમુખ બનાવવામાં આવ્યા, અને ૧૯૭૮ માં એમને ચેરમેનનું પદ સોંપેલું.
ગિરીશભાઈ એટલી બધી સંસ્થાઓ સાથે જોડાયલા હતા કે જેની નોંધ આ નાના સરખા પરિચય લેખમાં લેવાનું શક્ય નથી, એના માટે તો એમણે આત્મકથા જ લખવી જોઈએ.છતાં અહીં હું થોડી વધારે સંસ્થાઓનો ઉલ્લેખ કરીશ. ૧૯૮૧ માં તેઓ Indo Japanese Association ના ઉપ-પ્રમુખ નિમાયા. ૧૯૮૫ માં પ્રેસ ગિલ્ડ ઓફ ઈંડિયાના માનદખજાનચી નિમાયા. ૧૯૮૭ થી મુંબઈની સર હરકિશનદાસ નરોત્તમદાસ હોસ્પિટલના માનદ સેક્રેટરી અને માનદ ખજાનચીના પદે નિમાયા. ૧૯૮૮ માં તેઓ Urban Development Institude ના ચેરમેનના પદે નિમાયા. ૧૯૯૦ થી ૧૯૯૨ તેઓ ફિલ્મ સેંસર બોર્ડના સભ્ય રહ્યા. આ સિવાય રોટરી કલબમાં વર્ષો સુધી એક યા બીજા પદ ઉપરકાર્યરત હતા. મહારાષ્ટ્ર સરકારે એમને Honorary Executive Magistrate તરીકે પણ નિમેલા. આ સિવાય પણ ભારતીય વિદ્યાભવન અને બીજી અનેક સંસ્થાઓને પોતાનીસેવાઓ ઉપલબ્ધ કરાવેલી. પોપ જોન પોલની ભારતની મુલાકાત વખતે જે સમિતી નિમાયલી તના ગિરીશભાઈ ખજાનચી હતા અને આ પ્રસંગે યોજાયલા કાર્યક્રમમાં ઈન્દીરા ગાંધી પણ હાજર હતા.
સર હરકિશનદાસ નરોત્તમદાસ હોસ્પિટલના લાભાર્થે એમણે બી. આર. ચોપડાની મદદથી ટી.વી. સિરીયલ મહાભારતનો પાંચ કલાકનો લાઈવ શો, ૨૫૦૦૦ પ્રક્ષકોની હાજરીમાં, મુંબઈના બ્રેબોર્ન સ્ટેડીયમમાં યોજેલો.
ગિરીશભાઈ આટલી બધી સામાજીક પ્રવૃતિઓ કરી શક્યા એની પાછળ એમના જીવન-સાથી ઈન્દુમતિ બહેનનો ખૂબ જ મોટો ફાળો હતો. ઘરની તમામ જવાબદારીઓ ઉપરાંત બાળકોની દેખભાળ અને એમના ભણતર અને કારકીર્દીના ઘડતરની સંપૂર્ણ જવાબદારી પણ ઈન્દુબેને જ ઉપાડી લીધેલી.
ગિરીશભાઈના ત્રણે પુત્ર ભણી ગણીને ઠરીઠામ થયા છે. એક પુત્ર ભારતમાં અને બે પુત્રો અમેરિકામાં સ્થાયી થયા છે. ૨૦૦૦ માં ગિરીશભાઈ પણ ભારતમાની એમની બધીજવાબદારીઓમાંથી નિવૃત્તિ લઈ, ગ્રીનકાર્ડ મેળવી અમેરિકા આવ્યા. ૨૦૦૬ માં તેઓ અમેરિકાના નાગરિક થઈ ગયા. હમણાં કેલીફોર્નિયાના Bay Area માં ચાલતી અનેકગુજરાતી સામાજીક અને સાહિત્યીક સંસ્થાઓમાં રસ લઈ નિવૃતિનું જીવન વ્યતિત કરે છે. મારા સદનશીબે મારો એમની સાથે થોડા સમય પહેલા જ પરિચય થયો. હજીસુધીમારૂં આશ્ચર્ય અકબંધ છે કે એક વ્યક્તિ પોતાના જીવનકાળ દરમ્યાન આટલું બધું કઈ રીતે કરી શકે?
ગિરીશભાઈ માને છે કે કામ એજ ઈશ્વર છે અને સાથે સાથે તેઓ માને છે કે જીવનમાં ઓછી જરૂરિયાતો જ સુખ આપી શકે છે.
-પી. કે. દાવડા
અરવિંદભાઈનો જન્મ ૧૯૩૯ માં જામનગરમાં થયો હતો. એમના જન્મના ત્રણ-ચાર મહિના બાદ જ એમના પિતાનું અકાળ અવસાન થયું. અરવિંદભાઈ અને એમની મોટી બહેનને ઉછેરવાની જવાબદારી એમના માતા, નાની અને પરદાદાએ નિભાવી. પરદાદાને મળતું નજીવી રકમનું પેનશન અને માતા અને નાની ને નાના-મોટા કામો કરી મળતી આવકમાંથી કુટુંબનો નિભાવ થતો.
અરવિંદભાઈનું પ્રાથામિક શાળાનું શિક્ષણ ગામની શાળામાં થયું. માધ્યમિક શાળાનું શિક્ષણ નવાનગર હાઈસ્કૂલમાં થયું. અહીંથી તેમણે ૧૯૫૬ માં SSC પરીક્ષા પાસ કરી. SSC બાદ તેમણે જામનગરની ડી. કે. વી. કોલેજમા આર્ટસમાં પ્રવેશ મેળવી, ૧૯૬૦ માં અર્થશાસ્ત્ર અને રાજ્યશાસ્ત્ર(Political Science) માં B.A. ની ડીગ્રી મેળવી. શાળા અને કોલેજના અભ્યાસ દરમ્યાન એમને મોઢ-વણિક જ્ઞાતિની સંસ્થાએ ખૂબ જ સહાય કરી. વાંચનનો શોખ એમનો શાળાના સમયની શરૂ થઈ ગયેલો, જે કોલેજના અભ્યાસ દરમ્યાન પણ જળવાઈ રહ્યો. અરવિંદભાઈ કહે છે, “વાંચને મને તટસ્થાતાથી વિચારવા પ્રેર્યો અને મારાં વિચારો પૂર્વગ્રહ રહિત તથા પ્રી કંડીશન્ડ નહિ થતાં ખૂલ્લા મને વિચારી મારાં પોતાના વિચારો ઘડતા શીખવ્યો.”
B.A. નો અભ્યાસ પુરો કરી, બેંકમાં નોકરી કરતાં કરતાં એમણે રાજકોટની લૉ કોલેજમાં અભ્યાસ કરી, ૧૯૬૨ માં L. L. B. ની ડિગ્રી મેળવી. નોકરી હોવાથી આર્થિક ભીંસમાંથી થોડી રાહત મળી.વકીલાત કરવા તેમની પસંદગી જામનગર ઉપર હતી, એટલે એમણે બેંકને વિનંતી કરી, પોતાની બદલી જામનગર ખાતે કરાવી લીધી. અહીં વકિલાત શરૂ કરતાં પહેલાં જ એમના હાથમાં “An Art Of An Advocate” પુસ્તક આવ્યું. આ પુસ્તકની પ્રસ્તાવનામાં એક લાઈનમાં લખેલું, “WE HAVE TO LIVE ON OTHERS MISFORTUNE”. આ વાક્યે એમને વિચારતા કરી મૂક્યા. એમણે વકિલાત કરવાને બદલે બેંકની નોકરીમાં જ રહેવાનો નિર્ણય કર્યો.
૧૯૬૩ માં અરવિંદભાઈના લગ્ન હસુમતિબેન (કલ્પનાબેન) સાથે અત્યંત સાદાઈ પુર્વક થયા. આદંપતીને બે પુત્રીઓ અને એક પુત્રની પ્રાપ્તી થઈ. ૩૭ વર્ષના અત્યંત સુમેળ ભર્યા દાંપત્યજીવનબાદ, કલ્પના બહેનનો ૨૦૦૦ માં કેન્સરની બિમારીથી અવસાન થયું. અરવિંદભાઈ કલ્પનાબહેન વિષે કહે છે, “મારી જીવનસંગીનીએ અભ્યાસ ઈંટર આર્ટ્સ સુધી કરી છોડી દીધો હતો. પિયરમાં એકની એક દિકરી તરીકે લાડ-કોડમાં ઉછરેલી, સાસરવાસમાં એક અત્યંત સમજદાર,કુશળ અને પરગજુ ગૃહિણિ પુરવાર થઈ.”
અરવિંદભાઈ, કલ્પનાબેન, ત્રણ બાળકો અને અરવિંદભાઈના માતા, એમ છ જણાના સુખેથી ચાલતા પરિવારમાં ૧૯૭૬ માં કટોક્ટી ઉભી થઈ. અચાનક એમના બનેવીનું અવસાન થતાં બહેનઅને એના ચાર બાળકોની તમામ જવાબદારી અરવિંદભાઈ ઉપર આવી પડી. આ સમયે તેઓજૂનાગઢમાં હતા.આમ એમના કુટુંબના છ અને બહેનના કુટુંબના પાંચ મળી ૧૧ વ્યક્તિની તમામ પ્રકારની જવાબદારી નિભાવવામાં એમની પત્ની કલ્પનાબેને સિંહનો ફાળો આપ્યો. એ સમયને યાદ કરી અરવિંદભાઈ કહે છે, “કપરા કાળમાં જ વ્યક્તિની સમજદારી-કુનેહ, કુશળતા તથા વ્ય્વહારિક સમજની કસોટી થતી રહે છે, જેમાં મારી કલ્પુએ અમોને પાર ઉતાર્યા. આ સમય દરમિયાન એણે નોકરી કરી, કરકસરથી બંને પરિવારને સાચવ્યા, ઉપરાંત પાંચ વર્ષ સુધી પોતાના માટે એક કપડું નહિ ખરીદ્યું. અમારા બાળકોને પણ સાદાઈ અને કરકસરથી જીવન બસર કરવાના સંસ્કાર આપ્યા.બહેનની ત્રણ દિકરી અને એક દીકરાના શિક્ષણ, લગ્ન વગેરે સમજદારી પૂર્વક સાદાઈથી કરી, તેમને સર્વેને પોતાના પગ ઉપર ઉભા કરી તેમનો સંસાર વસાવી આપ્યો.સંસાર ચલાવવાની તેની કુનેહ અને હોંશિયારીને કારણે અમે અમારાં સ્વપનનું પોતીકું ઘર ” વિસામો ” બનાવી શક્યા, ઉપરાંત બાળકોના લગ્ન વગેરે પણ સારી રીતે ઉકેલી શકયા.”
અરવિંદભાઈ અને કલ્પનાબહેનના વિચારોનું એમના બાળકોએ પણ એમના પોતાના જીવનમાં અનુસરણ કર્યું છે. સ્વાલંબન, સાદગી અને કુટુંબ વત્સલતાના ગુણો એમના ત્રણે બાળકોએ અપનાવ્યા છે. જરૂરત વખતે સખત પરિશ્રમ કરી કુટુંબની મુશ્કેલીઓનો સામનો કરવામાં હાથ બઢાવ્યો છે, અને સમાજના ખોટા રીત રિવાજને તિલાંજલી આપી, એમણે સાદાઈથી લગ્ન કર્યા છે.ત્રણે બાળકો હવે જીવનમાં ઠરીઠામ થઈ પોતપોતાનું જીવન વ્યતિત કરે છે.
અરવિંદભાઈ અંધશ્રધ્ધાથી ખૂબ જ દૂર રહે છે. ગ્રહદશા, બાધા-આખડી, શુકન-અપશુકન વગેરેમાં જરાપણ વિશ્વાસ ધરાવતા નથી. આજકાલ મંદિરોના હાલચાલ વિષે તેઓ કહે છે, “આપણાં દેશમાં મંદિરો વ્યવસાય બની ચૂક્યા છે. મંદિરોની ભવ્યતા, અઢળક ધનરાશી, સાધુ-સ્વામીઓ અને મહંતોની વૈભવી જીવન શૈલી જોઈ મગજ ચકનાચુર બની જાય છે. પશ્ચિમના દેશોને વાર તહેવારે ભાંડતા આ લોકો તેમના દ્વારા શોધાયેલી તમામ ચીજ-વસ્તુઓ પ્રેમથી વાપરે છે, અને ઉનાળાનાચાતુર્માસ પણ વિદેશમાં વિતાવે છે. આ લોકોની ધાર્મિકતા-આધ્યાત્મિકતા, નિષ્ઠા કેટલી પ્રમાણિક હોઈ શકે તેવો પ્રશ્ન મને સતત સતાવ્યા કરે છે.” વધુમાં તેઓ કહે છે, “દેશભરમાં અનેક મંદિરો અસ્તિત્વમાં હોવા છતાં સંપ્રદાયોની હરીફાઈને કારણે નવા મંદિરો બંધાયે જાય છે. આ મંદ્દિરો બાંધવા કે પુરાણા મંદિરોને ભવ્યાતિભવ્ય બનાવવા દાનવીરો દાન આપતા રહે છે. આવી દાનમાં આવતી ધનરાશી કયા વ્યવસાયમાંથી દાનવીરે પ્રાપ્ત કરી છે તે કોઈ દાન સ્વીકારનાર સાધુ-સંત-સ્વામી કે મંહત પૂછતા હોવાનું જાણ્યું નથી. મોટે ભાગે આ ધનરાશી ગેરરીતી દ્વારા મેળવેલી હોય છે. આવા દાનવીરોનો આત્મા કદાચ ક્યારેક ડંખતો હોવાને કારણે થોડું દાન આપી આત્માને મૂંગો કરવા સાથે કીર્તિ અને પ્રતિષ્ઠા મેળવી, સમાજમાં ધાર્મિક હોવાનું બીરૂદ પણ અંકે કરવા કોશિશકરતા રહે છે. આવી ગેરરીતી દ્વારા મેળવેલ ધનથી બંધાયેલા મંદિરોમાં પ્રાણ -પ્રતિષ્ઠા કરવા છતાંઇશ્વર આવે ખરો? “
આપણે ત્યાં મૃત્યુ પાછળ પણ અનેક કર્મકાંડ અને કુરિવાજો અસ્તિત્વ ધરાવે છે. જો આ કર્મકાંડ કે રિવાજો ના કરવામાં આવે તો મૃતકનો મોક્ષ ના થાય, સ્વર્ગ ના મળે અને નર્કની યાતનાઓ ભોગવવી પડે વગેરે અનેક પ્રકારનો ભય દેખાડી લાગણીઓનું બ્લેકમેલીંગ કરવામાં આવે છે,આવી માન્યતાઓને જાકારો આપી, અરવિંદભાઈએ એમના માતુશ્રી અને પત્નીના મૃત્યુ બાદ કોઈ જાતના કર્મકાંડની વિધિઓ નહિ કરી, સમાજને આ ઉપજાવેલી ભયાવહ વાતોમાંથી બહાર નિકળવા પ્રેરણા આપી છે.
આજે ૭૫ વર્ષની વયે અરવિંદભાઈ, બાળકો બધી રીતે સગવડ કરી આપવા તૈયાર હોવા છતાં,એકલા રહે છે અને રાંધવાના અને અન્ય ઘરના કામો જાતે કરે છે. એમના બ્લોગ
આ ચિત્ર પર ક્લિક કરી તેમના બ્લોગ પર પહોંચો.
પોતાના વિચારો કોઈપણ જાતના આડંબર સિવાય નિર્ભયતાથી રજૂ કરતા રહે છે. એમના સ્વતંત્ર, un-biased વિચારો એમને મળવા જેવા માણસ બનાવે છે.
-પી. કે. દાવડા
નરેન્દ્રભાઈનો જન્મ ૧૯૩૪ માં વડોદરામાં એક સમ્પન્ન પરિવારમાં થયો હતો. પિતાએ મુંબઈની વિલ્સન કોલેજમાં અભ્યાસ કર્યો હતો. માતાનો જન્મ એક જમીનદાર કુટુંબમાંથયો હતો. તે સમયે સ્ત્રી શિક્ષણ પ્રત્યે ઉદાસિનતા દર્શાવવામાં આવતી હોવાથી માતાનું શિક્ષણ કેવળ ચોથા ધોરણ સુધી જ થયો.
નરેન્દ્રભાઈની ઉમ્મર માત્ર નવ વર્ષની હતી ત્યારે એમના પિતાનું અવસાન થયું. પરિસ્થિતિમાં એવો બદલાવ આવ્યો, રહેવા માટે ફક્ત શહેરમાં એક ઘર રહી ગયું. આજીવીકાનુંઅન્ય કોઈ સાધન ન હોવાથી માતા શહેરનું ઘર ભાડે આપી ગામમાં રહેવા ગયા. ભાડાની અલ્પ આવકમાં પણ માતાએ આત્મનિર્ભરતા અને ગૌરવપૂર્ણ રીતે ચાર સંતાનોનેઉછેર્યા. નરેન્દ્ર તેમાં સૌથી મોટો. માત્ર ૫૫ વર્ષની ઉમ્મરે માતાનું પણ અવસાન થયું.
નરેન્દ્રભાઈનો પ્રાથમિક શાળાનો અભ્યાસ સૌરાષ્ટ્રના અને બનાસકાંઠાના અલગ અલગ શહેરોમાંથયો. તે માત્ર સાત વર્ષના હતા ત્યારે એમના અપહરણનો એક નિષ્ફળ પ્રયત્નથયો હતો. એમના જ નોકરે એમને રાજકોટથી મુંબઈ લઈ જવાનો પ્રયત્ન કર્યો હતો, પણ પિતાના એક મિત્ર પોલીસ અમલદાર હોવાથી, તાત્કાલીક કારવાઈ કરી નરેન્દ્રભાઈનેસુરેન્દ્રનગરથી બચાવી લેવામાંઆવ્યા.
માધ્યમિક શાળાનો અભ્યાસ એક વર્ષ ભાવનગર અને છ વર્ષ અમદાવાદમાં થયો. ૧૯૫૧માં ૧૬ વર્ષની વયે એમણે SSC ની પરિક્ષા પસાર કરી. માધ્યમિક શાળાના અભ્યાસદરમ્યાન એમને તેમના એક શિક્ષકે વર્ગમાં લપડાક મારી હતી. આ અપમાન સહન ન થતાં એમણે એજ્યુકેશન ઈન્સપેકટર પાસે ફરિયાદ કરી અને ન્યાય મેળવ્યો હતો. આમઅન્યાય સામે લડી લેવાની વૃતિ એમણે નાનપણથી જ કેળવેલી. આ સમયગાળામાં એમણે શ્રી અરૂણકાન્ત દિવેટિયાના માર્ગદર્શન હેઠળ ગુજરાતી સાહિત્યમાં રસ કેળવ્યો.
SSC બાદ એમણે ભાવનગરની મંગળદાસ જેશીંગભાઈ કોલેજ ઓફ કોમર્સમાંથી ૧૯૫૮ માં B.Com. ની ડીગ્રી મેળવી. આ અભ્યાસક્રમ દરમ્યાન સંજોગોવશાત ૧૯૫૫ થી ૧૯૫૭ સુધી અભ્યાસમાં રૂકાવટ પેદા થયેલી. કોલેજના અભ્યાસ દરમ્યાન એમને શ્રી વિજયરાય ક. વૈદ્ય પાસેથી ગુજરાતી સાહિત્યનો અભ્યાસ કરવાનો મોકો મળ્યો હતો.
B.Com. ની ડિગ્રી મેળવ્યા પછી, ૧૯૬૩ સુધી નરેન્દ્રભાઈએ L.I.C. ના એકાઉન્ટસ અને ક્લેઈમ્સ વિભાગમાં નોકરી કરી.
૧૯૬૨ના ચીન સાથેના યુધ્ધમાં ભારતની હાર થતાં દેશના યુવાનોમાં સૈન્યમાં જોડાઇ દુશ્મન સામે લડવાનો જુવાળ આવ્યો હતો. સરકારે આ ગાળા દરમ્યાન ઈમરજ્ન્સીકમીશન્ડ ઓફીસરોની ભરતી શરૂ કરી, જેમાં નરેન્દ્રભાઈની પસંદગી થઈ. છ મહિના પૂનામાં જેન્ટલમન કૅડેટની ટ્રેનિંગ પૂરી કરી નરેન્દ્રભાઈ સેકન્ડ લેફ્ટેનન્ટ તરીકે રેગ્યુલરઆર્મીમાં જોડાઈ ગયા. આર્મીમાં જોડાવા માટેની પ્રેરણા એમને એમની માતાએ આપેલી. ૧૯૬૫માં પાકિસ્તાન સાથેના યુધ્ધમાં એમને મોખરાની હરોળમાં ઠેઠ સિયાલકોટ સુધીલડવાનો મોકો મળ્યો. ભારતે આ યુધ્ધમાં શાનદાર વિજય મેળવ્યો હતો. ૧૯૬૭ના વર્ષમાં તેમની નિમણૂંક કૅપ્ટન તરીકે થઈ. ૧૯૬૮ માં તેઓ બોર્ડર સિક્યુરીટી ફોર્સમાંકેપ્ટનના સમકક્ષ હોદ્દા સાથે જોડાયા. અહી પણ એમને ૧૯૭૧ ના પાકિસ્તાન સાથેના યુધ્ધમાં પંજાબમાં મોખરાના મોરચે લડવાનો મોકો મળેલો, અને એમણે દાખવેલા શૌર્યબદલ એમને રાષ્ટ્રપતિ દ્વારા ગેલેન્ટ્રી એવોર્ડ આપવામાં આવ્યો. એમણે એમના આ બન્ને યુધ્ધના અનુભવો પોતાના પુસ્તક “જિપ્સીની ડાયરી” માં લખ્યા છે. અમદાવાદનાગુર્જર ગ્રંથરત્ન કાર્યાલય દ્વારા પ્રકાશિત આ પુસ્તક ખરેખર વાંચવા લાયક છે.
નરેન્દ્રભાઈના લગ્ન ૧૯૬૫ માં ટાન્ઝાનિયાના અનુરાધાબહેન સાથે થયા હતા. આ એક arranged marriage હતા. ૧૯૬૫ માં એમની દિકરી કાશ્મીરાનો જન્મ થયો અને ૧૯૭૦ માં એમના દિકરા રાજેન્દ્રનો જન્મ થયો હતો. ૧૯૭૬ માં કેપ્ટન નરેન્દ્ર સૈન્યમાંથીરાજીનામું આપી, એમના કુટુંબને લઈને કાયમી વસવાટ માટે લંડન ગયા. રાજીનામું નામંજૂર થવાથી કેપ્ટન નરેન્દ્રને ત્રણ મહિનામાંજ ભારત પાછા ફરવું પડ્યું. એમનું કુ ટુંબ લંડનમાંજ રોકાયું. પાંચ વર્ષ સુધી અનુરાધા બહેને લંડનમાં નોકરી કરી અને બે બાળકોને ઉછેર્યા.
૧૯૮૧ માં કેપ્ટન નરેન્દ્ર સેનામાંથી નિવૃતિ લઈ લંડન આવ્યા. લંડનમાં નોકરી દરમ્યાન,૧૯૮૭માં લંડનની એક બરો કાઉન્સીલના સમાજ સેવા વિભાગે ચાલુ પગારે બે વર્ષનો ફૂલ ટાઈમ પોસ્ટ ગ્રૅજ્યુએટ કોર્સ કરવા મોકલ્યા. લંડનની સાઉથ બેંક યુનિવર્સિટીમાંથીતેમણે સોશ્યલ સાયન્સીઝમાં પોસ્ટ-ગ્રેજ્યુએટ ડિપ્લોમા મેળવ્યો.
લંડનના રહેવાસ દરમ્યાન, અંડરગ્રાઉન્ડ ટ્રેનમાં પ્રવાસ કરતી વખતે ગુજરાતી લેખનની પ્રવૃતિ ફરી શરૂ કરી અને એમના લખાણ અખંડ આનંદમાં ’કૅપ્ટન નરેન્દ્ર’નાતખલ્લુસથી પ્રગટ થવા માંડ્યા. આમ તો એમનો સૌથી પહેલો લેખ ૧૯૫૭માં સ્વ. ચાંપશીભાઈ ઉદેશીના ‘નવચેતન’માં છપાયો હતો અને ત્યાર પછી ૧૯૭૯માં જનસત્તાનીરવિવારની આવૃત્તિમાં ‘નરેન્દ્ર’ના તખલ્લુસથી અવાર નવાર લેખ છપાતા. જો કે લેખનની ખરી કસોટી સ્વ. આચાર્યશ્રી દિલાવરસિંહજી જાડેજાની રાહબરી નીચે નીકળતા‘અખંડ આનંદ’માં થઈ. તેમાં લગભગ દસેક જેટલા લેખ અને એક એકાંકિ નાટક પ્રસિદ્ધ થયાં, જેમને ઘણો સારો આવકાર મળ્યો હતો.
લંડનના રોકાણ દરમ્યાન એમણે ૧૯૮૫માં, લંડનમાં રહેતા ભારતીય અંધજનો માટે બોલતું અખબાર ‘કિરણ’, મૂળ કેન્યાનાં કલ્પનાબહેન પટેલની સાથે શરૂ કર્યું. આજે પણ આ અખબારની ડિજીટલ આવૃત્તિ લગભગ ચારસો દૃષ્ટીની ક્ષતિ ધરાવતા શ્રોતાઓને દરઅઠવાડિયે મોકલવામાં આવે છે.
આ ચિત્ર પર ‘ક્લિક’ કરી તેમના બ્લોગ પર પહોંચી જાઓ.
નરેન્દ્ર્ભાઈના બન્નેબાળકો બ્રિટનમાંઅભ્યાસ પુરો કરી, આગળની કારકીર્દી માટે અમેરિકા ગયા. ૨૦૦૦ માં નરેન્દ્રભાઈ અને એમના પત્ની પણ કાયમી વસવાટ માટે અમેરિકા આવી ગયા. અમેરિકામાં એમની સાહિત્ય પ્રવૃતિ ચાલુ રહી. ૨૦૦૮ માંએમણે જિપ્સીની ડાયરી નામે બ્લોગ શરૂ કર્યો.
આ ચિત્ર પર ‘ક્લિક’ કરી તેમના બ્લોગ પર પહોંચી જાઓ.
નરેન્દ્રભાઈના ઘડતરમાંએમની માતાનું યોગદાન અતિશય મહત્વનું છે. આ લખતી વખતે, શિવાજી મહારાજનું વીરમાતા જીજાબાઈએ કરેલું ઘડતર યાદ આવી જાય છે. આમાતૃૠણ ચૂકવવા નરેન્દ્રભાઈએ “બાઈ” (મા) નામે એક પુસ્તક લખ્યું છે, જે મૂળ એમની માતાએ મરાઠીમાં લખેલ ડાયરીનો અનુવાદ છે.
નરેન્દ્રભાઇ કહે છે, “મહાભારતમાં કર્ણનું વાક્ય: दैवायत्तं कुले जन्म मदायत्तं तु पौरूषम्- ‘કયા કુળમાં જન્મ આપવો તે દૈવનેઆધિન છે; પરંતુ પુરુષાર્થ તો મારે આધિન છે , તેમને બહુ ગમે છે.” આ ઉપરાંત ભાવનગર રાજ્યનો motto – ‘મનુષ્ય યત્ન, ઈશ્વર કૃપા’ આ કથન પણ એમને ખૂબ પ્રિય છે.
આમ તો આ જીપ્સીનો પ્રવાસ હજી ચાલુ જ છે.
અંતમાં કેપ્ટન નરેન્દ્ર ફણસેને એક મિલીટરી ઢબની સલામ કરી આ લેખ પૂરો કરૂં છું.
-પી. કે. દાવડા
ઈ-વિદ્યાલય, નવી સામગ્રી
વાચકોના પ્રતિભાવ