ગુજરાતનાં પનોતા સંતાનોનો પરિચય
ત્રણ વખત ગુજરાતના મુખ્ય મંત્રી
વિકિપિડિયા પર
દિવ્ય ભાસ્કરમાં ઘણા ફોટા સાથે લેખ
જન્મ
૩૦, જુલાઈ- ૧૯૨૭ , પીલુદરા, વડોદરા જિ.
અવસાન
૯, જાન્યુઆરી – ૨૦૨૧, ગાંધીનગર
કુટુમ્બ
માતા– ? ; પિતા – ફૂલસિંહ
પત્ની – ? પુત્ર – ભરત
શિક્ષણ
પ્રાથમિક – ? માધ્યમિક – ?
ઉચ્ચ – ?
વ્યવસાય
પત્રકાર, રાજકારણ
તેમના વિશે વિશેષ
શ્રી. જયનારાયણ લિખિત શ્રદ્ધાંજલિ
માધવસિંહ ફૂલસિંહ સોલંકી – એક દિગ્ગજ રાજપુરુષની ચિરવિદાય
૯૪ વરસની દીર્ઘાયુષી કહી શકાય તેવી ઉંમરે ગુજરાતની રાજનીતિના એક વિરાટ વ્યક્તિત્વે આજે વિદાય લીધી છે. એમણે ગુજરાત વિધાનસભામાં કોંગ્રેસ માટે ૧૪૯ બેઠકો જીતીને સ્થાપેલી કીર્તિમાન આજે પણ એમનો એમ છે. આમ તો ક્રિકેટની ભાષામાં કહેવું હોય તો કહી શકાય કે દરેક રેકોર્ડ તૂટવા માટે બનતો હોય છે પણ માધવસિંહભાઈનો આ રેકોર્ડ તૂટશે કે કેમ એ તો સમય જ કહી શકશે. માધવસિંહભાઈ સાથે મારે સીધેસીધું કામ કરવાનું બન્યું. ૧૯૮૦ થી ૧૯૮૫નાં એ વરસો ગુજરાતની વિકાસગાથાનાં સ્વર્ણિમ વરસો હતાં. માત્ર એટલું જ નહીં પણ સામાજિક વિકાસ અને ગરીબલક્ષી કામગીરીની વાત કરીએ તો પણ માધવસિંહભાઈ અને ઝીણાભાઈ દરજીની જોડીએ ઘણું ગજું કાઢ્યું હતું. મધ્યાહન ભોજન યોજના માધવસિંહભાઈના સમયે શરૂ થઈ. ગુજરાતના ઔદ્યોગિક વિકાસ માટેની આક્રમક નીતિઓનો એ ગાળો હતો. શિવજ્ઞાનમ, એમ. જી. શાહ, એચ. કે. ખાન, એચ. આર. પાટણકર, એસ. કે. શેલત, અનિલ શાહ જેવી ધુરંધર સનદી અધિકારીઓની એક ખૂબ કસાયેલી અને સક્ષમ ટીમ ગુજરાતના ઔદ્યોગિક વિકાસને એક મિશન સ્વરૂપે લઈને કામે લાગી હતી. ગુજરાત મહારાષ્ટ્રમાંથી છૂટું પડ્યું ત્યારે ઔદ્યોગિક વિકાસની દ્રષ્ટિએ એનો નંબર ૮મો હતો. ૧૯૬૦થી ૯૦ના ત્રણ દાયકામાં સ્થાનિક ગુજરાતી ઉદ્યોગ સાહસિકો અને મુંબઇ વસતા ગુજરાતી ઉદ્યોગપતિઓના રોકાણને આકર્ષવા માટે GIDC, GSFC, GIIC અને GSIC જેવાં નિગમોની શરૂઆત મનુભાઈ શાહ જેવા દીર્ઘદ્રષ્ટાના આયોજનનું પરિણામ હતું. આ ચાર નિગમ માટેનું એક વાક્ય હતું ‘the four wheels that gear the industrial growth in Gujarat’ ભાવાર્થ કરીએ તો ‘ગુજરાતનાં ઔદ્યોગિક વિકાસને ગતિવંત રાખતાં ચાર ચક્રો’. આ સમયગાળામાં ઇન્ડસ્ટ્રીયલ એક્સટેન્શન ટીમ એટલે કે ઇન્ડેક્સ્ટની સ્થાપના એક અનોપચારિક ટી કલબ તરીકે થઇ. અનૌપચારિક રહેવા છતાં ઉદ્યોગ કમિશનરના નેતૃત્વ હેઠળ લગભગ સંસ્થાગત કહી શકાય તેવી વ્યવસ્થામાં પરિણમી. આગળ જતાં ૧૯૭૮માં ઇન્ડસ્ટ્રીયલ એક્સટેન્શન બ્યૂરોની સ્થાપના થઈ જેના સ્થાપક ચીફ એક્ઝિક્યૂટિવ તરીકે મેં બાર વરસ કામ કર્યું. આ કામગીરીનો મધ્યાહન એટલે માધવસિંહભાઈનો ૧૯૮૦થી ૧૯૮૫ સુધીનો મુખ્યમંત્રી તરીકેનો કાર્યકાળ. ઔદ્યોગિક નીતિઓ અને મહારાષ્ટ્રના સીકોમને હંફાવે તેવી one stop shop – ઇન્ડસ્ટ્રીયલ એક્સટેન્શન બ્યૂરો – ઇન્ડેક્સ્ટ-બીનો આ આખીય વ્યવસ્થામાં રિસર્ચ અને વૈજ્ઞાનિક અભિગમથી ગુજરાત સ્ટેટ ઇન્ડસ્ટ્રીયલ એડમિનિસ્ટ્રેશનની માર્કેટિંગ એજન્સી તરીકેનો રોલ એટલો તો અસરકારક હતો કે અન્ય અનેક રાજયોએ એને અપનાવ્યો. આ સમયગાળામાં બે દિગ્ગજો જેમણે મને પ્રભાવિત કર્યો તેમાંના એક મારા રોલ મોડેલ અને રાજકીય ગુરુ સનત મહેતા અને બીજા તે રાજ્યની ઔદ્યોગિક નીતિઓનો સીધો હવાલો સંભાળતા ગુજરાતના પ્રબુદ્ધ મુખ્યમંત્રી માધવસિંહભાઈ. આ પાંચ વરસનો ગાળો એવો હતો કે માધવસિંહભાઈને ક્યાંય પણ અર્થવ્યવસ્થા અથવા ઔદ્યોગિક વિકાસ ઉપર ભાષણ આપવાનું હોય તો એ તૈયાર કરવાનું કામ મારે ભાગે આવ્યું અને વિચારોનો તાલમેલ એટલો અથવા માધવસિંહભાઈનો મારા પર વિશ્વાસ એટલો કે એમાં ક્યારેય કોઈ ખોટકો ના આવ્યો. આ કામ કરતાં કરતાં માધવસિંહભાઈ સાથે નજીદીકથી પરિચયમાં આવવાનું થયું. સનતભાઇ અને માધવસિંહભાઈ બંનેના સ્વભાવ ઉત્તર-દક્ષિણ ધ્રુવ જેવા પણ બંનેનો એક શોખ લગભગ સરખો. એ શોખ એટલે વાંચનનો શોખ. મને એક વખતે ખૂબ હળવાશની પળોમાં મારા સિનિયર અને ત્યારબાદ જાહેર જીવનમાં આવ્યો ત્યારે મિત્ર એવા શ્રી એચ. કે. ખાન સાહેબે કહેલું કે માધવસિંહભાઈને માટે કોઈ સારું પુસ્તક ખરીદીને આપવું એના જેવું મુશ્કેલ કામ બીજું એકેય નથી. તમે આપવા જાવ એ પહેલાં એમની પાસે એ પુસ્તક આવી જ ગયું હોય. એ જમાનો ઇન્ટરનેટનો નહોતો પણ અખબારોમાંથી કાપલીઓ કાઢી અને પોતાને ગમતા વિષયોની ફાઇલો બનાવવાનો હતો. આમાં પણ પત્રકારોમાં શ્રી નિરુભાઈ દેસાઈ અને રાજનેતાઓમાં શ્રી માધવસિંહભાઈ અને સનતભાઈની ધગશ અને વ્યવસ્થાપન શક્તિ અદ્ભુત હતી.
મારા રોલ મોડેલ કે રાજકીય ગુરુ સનતભાઈ પણ મારે માધવસિંહભાઈ કે ઝીણાભાઈ સાથે એમને કારણે ક્યારેય અંતર ન થયું. માધવસિંહભાઈ પાસેથી ઘણું શીખવા જેવું હતું પણ સૌથી વધારે મને અસર કરી ગયું હોય અને જેને ત્યાર પછીના રાજકારણીઓમાં હું હંમેશા શોધવા મથતો રહ્યો છું તે હતું એમની પાકટતા અને વિરોધને ગળી જવાની ગુણગ્રાહિતા. એક સમયે કેબિનેટ મીટિંગમાં સનતભાઇ અને માધવસિંહભાઈને થોડી તડાફડી થઈ. જો કે તડાફડી તો સનતભાઇએ કરી હતી માધવસિંહભાઈએ નહીં. મામલો શાંત પણ થઈ ગયો. ત્યારબાદ એમના કેટલાક સાથીઓ માધવસિંહભાઈની ચેમ્બરમાં પહોંચ્યા, રોષ ઠાલવ્યો, આવું કેમ ચલાવી લેવાય? અત્યંત સ્વસ્થતાપૂર્વક માધવસિંહભાઈએ કહ્યું કે વિવેક કોણ ચૂક્યું? અને પછી હળવે રહીને ઉમેર્યું, ભાઈ, ક્યારેક દૂઝણી ગાયની લાત ખમવી પણ પડે! આપણે બધા સનતભાઈને ક્યાં નથી ઓળખતા? પણ એમની નાણામંત્રી તરીકેની ક્ષમતા બાબત તો કશું જ કહેવું પડે તેમ નથી. એટલે આ પ્રશ્ને અહીં જ પૂર્ણવિરામ મૂકી દો. અને વાત સમેટાઇ ગઈ. સનતભાઇએ જે શબ્દો વાપર્યા હતા આવેશમાં આવીને તે બદલ તેમનું રાજીનામું ચોક્કસ માંગી લઈ શકાયું હોત અને માધવસિંહભાઈનો એ મધ્યાહ્ને તપતા સુરજનો સમય હતો. એમને એમ કરતાં કોઈ રોકી ન શક્યું હોત પણ એ વાત ગળી ગયા.
બીજી ઘણી વાતો છે પણ એક વાત ખાસ યાદ આવે છે. એક સિનિયર પોલીસ-અધિકારી સાથે ગપ્પાં મારતાં આ વાતનો ઉલ્લેખ થયેલો. અનામત આંદોલન જ્યારે ચરમસીમાએ હતું ત્યારે જ પાલજ-પ્રાંતીયા-લવારપુરા વિસ્તારમાં એક ટોળાએ માધવસિંહભાઈ પર લગભગ આત્મઘાતી હુમલો કર્યો. એક ખેડૂતની સમયસૂચકતાથી એમાંથી એ ઉગરી પણ ગયા. ગાંધીનગરના તે સમયના એસપી ત્યાં પહોંચી ગયા અને પૂછ્યું, સાહેબ આમાંથી ખાલી મુખ્ય માણસોના નામ આપો, એકયને નહીં છોડીએ. માથેથી ઘાત પસાર થઈ એ પરિસ્થિતિમાં પણ માધવસિંહભાઈએ એમની હળવાશ અને સૂધબુધ નહોતી છોડી. એમણે કહ્યું, મિસ્ટર એસપી, આ એ વિસ્તાર છે જ્યાં અનેકવાર મારું સ્વાગત થયું છે. આજે કેટલાક લોકો મારાથી નારાજ છે. જાહેરજીવનમાં રહેલા વ્યક્તિએ સમભાવ કેળવવો જ પડે છે. હું કોઈને ઓળખતો નથી અને તમારે કોઈ કાર્યવાહી પણ કરવાની નથી. ગુજરાતનો મુખ્યમંત્રી એના નાગરિકો સામે ફરિયાદી બને એ નામોશી મારા નામે ન લખાય તે જોજો. આ વાત અહીં પૂરી થાય છે.
આ માધવસિંહભાઈ હતા. હું એમનો ખૂબ મોટો ચાહક રહ્યો, આજે પણ છું. હું આમ તો ક્યારેક ક્યારેક માધવસિંહભાઈને મળવાનો મોકો ઝડપી લેતો પણ નિરાંતે મુલાકાત થઇ સિવિલ હોસ્પિટલમાં. હું ત્યારે આરોગ્ય મંત્રી હતો. મારી એકબીજા વીઆઇપી હોસ્પિટલમાં દાખલ થયા હતા તે સંદર્ભે સૌજન્ય મુલાકાત દરમિયાન ડૉ. પ્રભાકરે મને કહ્યું કે માધવસિંહભાઈ પણ એડમિટ છે. એમણે પગની ઢાંકણીનું ઓપરેશન કરાવ્યું છે. ઉતાવળે પગલે હું એ રૂમમાં પહોંચ્યો. સૌજન્ય ખાતર ડૉ. પ્રભાકરે કહ્યું કે જય નારાયણ વ્યાસ સાહેબ અમારા આરોગ્ય મંત્રી છે. માધવસિંહભાઈએ અત્યંત સ્વસ્થતાથી કહ્યું, ‘એમ, તો તો બહુ કહેવાય! હજુ પણ જય નારાયણ જેવા માણસો ચલણમાં છે એ જ મોટા આનંદની બાબત છે. પણ જય નારાયણ તો મારો લાડકો અધિકારી હતો.’ અને પછી જે વાતો ચાલી, વચ્ચે ચા પણ પીવાઇ, એમાં ખાસ્સા બે કલાક નીકળી ગયા. ઘણા વખત પછી માધવસિંહભાઈને મન ભરીને માણ્યા. ગુજરાતના એક પ્રબુદ્ધ રાજપુરુષને જેણે એક પરિવાર માટેની પોતાની વફાદારી ખાતર પોતાની આખીય રાજકીય કારકિર્દી પર મધ્યાહને પૂર્ણવિરામ મૂકી દીધું. જે કંઈ રહસ્ય હતાં તે પોતાના મનમાંજ ધરબી દીધાં અને એજ ચિરપરિચિત સ્મિત સાથે જિંદગી જીવી ગયા. એક એવો સમય હતો જ્યારે માધવસિંહભાઈની આજુબાજુ એવડું મોટું ટોળું હોય કે એમને મળવું પણ અશક્ય થઈ જાય. મોટા ઉદ્યોગપતિઓથી માંડીને સાહિત્યકારો અને કલાકસબીઓથી માધવસિંહભાઈનો દરબાર ઉભરાતો હતો. પક્ષના કાર્યકરો ખાસ કરીને આજે જેને આપણે બક્ષીપંચ તરીકે ઓળખીએ છીએ તેમાં સમાવિષ્ટ ઠાકોર કોમ માટે માધવસિંહભાઈ આરાધ્ય દેવથી ઓછા ન હતા એમના માટેની લાગણી જ કદાચ માધવસિંહભાઈને અનામત આંદોલનનું જોખમ વહોરવા સુધી ખેંચી ગઈ હશે. માધવસિંહભાઈએ એમને ખરા દિલની લાગણીથી પોતાના ગણ્યા. આ માધવસિંહભાઈ હતા.
‘સમયને સથવારે ગુજરાત’ પુસ્તકમાં
માધવસિંહભાઈના કાર્યકાળ તેમજ માધવસિંહભાઈ અને સનતભાઇના સંયુક્ત પ્રદાન બાબત કંઇક આ મુજબ લખાયું છે :
“માધવસિંહનાં પાંચ વર્ષ એક રસપ્રદ વિષય છે. અભ્યાસ માટે અવનવું પ્રકરણ છે. માનસશાસ્ત્ર માટે ભાથું છે. બુદ્ધિશાળી, કલ્પનાશીલ સાથે વાસ્તવદર્શી માધવસિંહને દીર્ઘદ્રષ્ટિ ખરી જ. નિર્ણયશક્તિ પણ ખરી. હિંમત ને નવો નકશો સાકાર કરવાની આત્મશ્રદ્ધા અને વગ. તેમને સાથ મળ્યો ઉદ્યોગ ને નાણાપ્રધાન સનત મહેતાનો. તે સમયમાં બંનેની ઘણી સિદ્ધિ દર્શાવી શકાય. ઉદ્યોગના વિકાસ માટે તેમણે પગલાં લીધાં, તેઓને યશ છે. જે ગુજરાત ભારતમાં ઉદ્યોગમાં આઠમા નંબરે હતું તેનું સ્થાન નંબર બે આવ્યું. ભારતમાં ઉદ્યોગમાં ગુજરાતને મોખરે લઈ આવવું એ સિદ્ધિ સારી જ. આદિવાસી વિસ્તારમાં આઇટીઆઇ, આશ્રમશાળા, હોસ્ટેલો વધારી એ પણ પ્રગતિનું પગલું. ઔદ્યોગિક શાંતિ, જે ઉદ્યોગની ઇમારત સુદ્રઢ કરવા માટે આવશ્યક છે તે પણ માધવસિંહ-સનતની જોડીના સમયમાં ગુજરાતમાં પ્રવર્તી. સામાજિક ઉન્નતિનાં પગલાં જેવાં કે, પછાત વર્ગ માટે કુટુંબપોથી, ખેતમજૂરના વેતનમાં વધારો, એવાં ઘણાં સારાં પગલાં લેવાયાં. સનત મહેતાનો ફળદ્રુપ વિચાર અમદાવાદ-વડોદરા છ લેનનો હાઇવે ઓટો બાન ૧૩૪ કરોડના ખર્ચે એ પણ ભાવિના માર્ગવિકાસની સુરેખ રૂપરેખા છે. માધવસિંહ અને સનત મહેતાએ નર્મદા યોજના સરદાર સરોવર માટે વિશ્વબેંક તરફથી પ્રથમ તબક્કે ૫૦૦ કરોડની લોન પ્રાપ્ત કરી એ પણ તેઓની સિદ્ધિનું વિરાટ પગલું છે. સરદાર સરોવરના બાંધકામનું કાર્ય શરૂ થયું. સર્વાંગી વિકાસનું વૃક્ષ ફૂલ્યું-ફાલ્યું. માધવસિંહમાં મીઠાશ છે. કાર્યકરોને હુંફ આપવાની શક્તિ અને વૃત્તિ છે. કેટલાય કાર્યકર્તા પર તેમનું વર્ચસ્વ કાયમ રહેશે.” (‘સમયને સથવારે ગુજરાત’, કુંદનલાલ ધોળકિયા અને વિનોદ દવે. પાન ૧૩૯-૧૪૦)
માધવસિંહભાઈ વિશે લખવા બેસીએ તો ઘણું લખાય અને લખીશ પણ ખરો. પણ આજનો પ્રસંગ તો આ દિગ્ગજ નેતાની ચીરવિદાયનો પ્રસંગ છે. ગુજરાતના રાજકારણમાં કોંગ્રેસના બે મહાનાયકો અહેમદ પટેલ અને માધવસિંહભાઈ સોલંકી, મને બંને સાથે કામ કરવાનો મોકો મળ્યો, બંને સાથેના મારા સંબંધો આજે પણ મારા સંસ્મરણોમાં મહેકે છે. બંને ટૂંકાગાળામાં ચાલ્યા ગયા.
માધવસિંહભાઈ માધવસિંહભાઈ હતા. મને સનતભાઇએ જાહેરજીવનમાં ધકેલ્યો. ઉત્તર ગુજરાતના વિકાસ માટેની રૂપરેખા તેમજ પાણીના પ્રશ્ને કામ કરવા પ્રેર્યો. લાકડાવાલા સાહેબથી શરૂ કરી એચ.ટી.પારેખ, પ્રોફેસર અલઘ, શ્રી વાડીલાલ ડગલી, નરોત્તમભાઈ શાહ, આઈ. જી. પટેલ સાહેબ જેવા અર્થશાસ્ત્રના ખેરખાંઓની પાઠશાળામાં ભણવાનો મોકો સનતભાઇ મહેતા નામના હેડમાસ્ટરે આપ્યો પણ વિરોધને ગળી જઇને ગરિમા જાળવી રાખવાનો પાઠ માધવસિંહ સોલંકીની પાઠશાળામાંથી મળ્યો. પદની ગરિમા હોય છે. પોતાના વર્તનથી વ્યક્તિ એ પદને ગરિમા બક્ષે છે. માધવસિંહભાઈ એક એવા રાજપુરૂષ હતા જેમણે અનેક કિસ્સાઓ જેમાં શેખાદમ આબુવાલા, મહમ્મદ માંકડ, ભૂપતભાઇ વડોદરિયા જેવા નામો આવે, સંબંધોની ગરિમા બક્ષી અને રાજનીતિમાં રહીને પણ વફાદારી શું કહેવાય એ વખત આવે માથું આપી દેવાની વફાદારીને પણ એમણે જીવી બતાવી. માધવસિંહભાઈ સૌજન્યશીલ હતા, ગરિમાપુર્ણ હતા, એમનો એક ઓરા (તેજપુંજ) હતો, જે અધિકારીઓને એક આંખમાં હસાવતો અને ક્યારેક સત્તાધીશનો કડપ પણ બતાવતો. ડાબેરી વિચારધારા અને સામાન્ય માણસ માટેની લાગણી માધવસિંહભાઈના હૃદયમાં હંમેશા ધબકતી રહી. અંગ્રેજીમાં જેને voracious reader કહેવાય એવા માધવસિંહભાઈ જબરજસ્ત પુસ્તકપ્રેમી અને સાહિત્યપ્રેમી હતા. ગઝલ અને ગાયકી એમને જકડી રાખતી અને આ બધી મહેફીલ જામે ત્યારે માત્ર તારીખ જ નહીં ક્યારેક દિવસ પણ બદલાઈ જતો. મારો પરિચય વડોદરામાં મકરંદભાઇ દેસાઈ , સનતભાઇ મહેતા , જી. જી. પરાડકર અને જશભાઈ એટીકેટી સાથે થયો, જાહેર જીવનમાં અનેક વ્યક્તિત્વોના પરિચયમાં આવવાનું અને એમનો સ્નેહ અને હુંફ પામવાનું સદભાગ્ય મને સાંપડ્યું છે, એમની સાથે કામ કરતાં હું ઘડાયો છું, એમની માફક વિચારતાં વિચારતાં મારામાં પણ એક નાનકડો વિચારક/ચિંતક જન્મ્યો છે. આ બધા વચ્ચે માધવસિંહભાઈની સંવેદનશીલતાએ મને સૌથી વધુ પ્રભાવિત કર્યો છે.
હું ઇન્ડસ્ટ્રીયલ એક્શન બ્યુરોના મેનેજિંગ ડિરેક્ટર તરીકેનું મારું રાજીનામું લઈને એમને મળવા ગયેલો. પાક્કા નિર્ધાર સાથે કે સનતભાઇને છોડીને તો કોઈની સાથે નહીં રહી શકાય. કોઈકે માધવસિંહભાઈના કાનમાં નાખ્યું હતું કે હું સનત મહેતાનો માણસ છું. અંગ્રેજીમાં જેને duplicate કહે છે તેવી બેવડાં ધારાધોરણવાળી જીંદગી જીવતાં ક્યારેય નથી ફાવ્યું અને એટલે હું માધવસિંહભાઈની ખાસ મુલાકાત માંગીને મળવા ગયો હતો. મેં એ દિવસે એમને સ્પષ્ટ કહ્યું હતું કે સનતભાઇ મારા આદર્શ છે અને રહેશે કારણકે સંબંધોના ઘોડા બદલવા માટે હું ટેવાયેલો નથી. આટલું કહ્યા બાદ મેં ઉમેર્યું હતું કે સાહેબ આપ મારા મુખ્યમંત્રી છો, ઔદ્યોગિક નીતિઓ આપના તાબા હેઠળ આવતો વિષય છે. હું આપના ખાતાનો અધિકારી છું સનતભાઈના ખાતાનો નહીં અને એટલે જ્યાં સુધી એક અધિકારી તરીકેની મારી નિષ્ઠા અને પ્રતિબદ્ધતાને લાગેવળગે છે ત્યાં સુધી મારા મંત્રી તરીકે આપ જ છો અને રહેશો. જેમ સનતભાઈનો સંબંધ છુપાવીને મારે આપની પાસેથી કશું નથી મેળવવું બરાબર એ જ રીતે મુખ્યમંત્રી અને ઔદ્યોગિક નીતિ બાબતના મંત્રી તરીકે આપ મારા સાહેબ છો એ નિષ્ઠા ક્યાંય નહીં વેચાય એટલું પણ નક્કી સમજી લેજો. સાથોસાથ આપને જો મારામાં વિશ્વાસ ન હોય અને મારા સનતભાઈ સાથેના સંબંધોને કારણે જરા જેટલી પણ શંકા આપના મનમાં મારા માટે હોય તો એ નોકરી મારાથી નહીં થઈ શકે. ભગવાને દાંત આપ્યા છે તે ચાવણું પણ આપી રહેશે. આમેય હું તો નિમ્ન મધ્યમ વર્ગમાંથી આવું છું. મારી જરૂરિયાતો એટલી નથી કે મારે વફાદારી વેચીને અથવા છુપાવીને નોકરી કરવી પડે. આવો બધો બબડાટ માધવસિંહભાઈની આંખમાં આંખ મિલાવ્યા વગર હું કરી ગયો હોઈશ. માધવસિંહભાઈએ હાથ લંબાવ્યો. મેં પેલો રાજીનામાનો કાગળ એમના હાથમાં મૂક્યો. માત્ર બે જ લીટીનો એ પત્ર હતો. ચહેરા પર સ્મિત ફરકાવીને એમણે એ કાગળ ફાડીને કચરાટોપલીમાં નાખી દીધો. અંગ્રેજીમાં મને કહ્યું, ‘Don’t be emotional, young man! You will always have my full trust and confidence!!’ એમણે બેલ મારી. ગુજરાત રાજ્ય અલગ થયું ત્યારથી મુખ્યમંત્રીના હવાલદાર તરીકે આગવી રુઆબદારીથી કામ સંભાળનાર એક વિશિષ્ટ વ્યક્તિત્વ શ્રી ગુણે અંદર આવ્યા. માધવસિંહભાઈએ બે ચા મંગાવી. એ ચાની સાથે માધવસિંહભાઈ માટેના માન અને આદર્શનો એકએક ઘુંટડો મારા પેટમાં ઉતારતો ગયો. સનતભાઈ મારા રાજકીય ગુરુ અને રોલ મોડેલ પણ તે દિવસથી માધવસિંહભાઈ મારા માટે એક સૌજન્યશીલ અને સદૈવ આદરણીય રાજપુરુષ બની રહ્યા.
ચોરાનું નખ્ખોદ નથી જતું. અનેક પ્રતિભાઓ આવશે અને જશે પણ માધવસિંહભાઈની ગાદી પર બેસી શકે, સનતભાઈનું બરછટપણું અને તીવ્ર બુદ્ધિશક્તિનું પ્રતિનિધિત્વ કરી શકે , અહેમદ પટેલની ચાણક્ય બુદ્ધિને તોલે આવે તેવા રાજપુરુષો જવલ્લે જ પેદા થતા હોય છે.
‘બહુરત્ના વસુંધરા’ એ સૂત્ર શાશ્વત સત્ય છે. આશા રાખીએ ભવિષ્યમાં ગુજરાતમાં આવા રાજપુરુષો ફરી ફરીને એની રાજનીતિને પ્રભાવિત કરવા જનમતા રહે.
માધવસિંહભાઈ આજે દિવંગત થયા છે. મારી એમને સાચા હૃદયની શ્રદ્ધાંજલિ.
શબ્દ સંશોધનના રસિયા
તેમના ઘણા બધા લેખ તેમની માતાના બ્લોગ ‘નીરવ રવે’ પર અહીં
જન્મ
૨, જાન્યુઆરી – ૧૯૫૯; ભાવનગર
કુટુમ્બ
માતા– પ્રજ્ઞા ; પિતા – પ્રફુલ્લ; બહેનો – યામિની,છાયા,રોમા,સીમા
પત્ની – કલ્યાણી, પુત્રો – કેશવ, માધવ
શિક્ષણ
પ્રાથમિક – કુંદીઆણા સુરત; માધ્યમિક – બારડોલી
ઉચ્ચ – 1998 – BSc , સુરત; BE – National Fire Service College, Nagpur
વ્યવસાય
Dy. Commisioner, Fire and Safety deptt. Rajkot
તેમના વિશે વિશેષ
રચનાઓ
સંશોધન – શબ્દ સંહિતા, શબદ કીર્તન,
અનુવાદ – ઓ’ હેન્રીની સદાબહાર વાર્તાઓ
સંકલન – પ્રેમ એટલે કે
દૈનિકપત્ર ‘ગાધીનગર મેટ્રો’માં પ્રકાશિત વ્યક્તિવિશેષ પરિચય:
દીવડી બની દીવાદાંડી
નામ પ્રમાણે જ એનું સમગ્ર જીવન કંઈક નૂતન જ પડકારો લઈને આવ્યું. મૂળ વતન સૌરાષ્ટ્રનું ટાણા ગામ. ૨૭/૦૨/૧૯૬૨, જન્મદિન. જન્મસ્થળ ભાવનગર અને ઉછેર તથા શિક્ષણ વલસાડમાં થયાં. જમનાબાઈ સાર્વજનિક કન્યા વિદ્યાલય અને શ્રીમતી જે. પી. શ્રૉફ આર્ટ્સ કૉલેજ, આ બંને મુખ્ય શિક્ષણધામો. સગા ચાર ભાઈ બહેનોમાંથી એક માત્ર જીવિત સંતાન તે નૂતન અને પાંચ ભાઈ-બહેન પપ્પાની પહેલી પત્નીના સંતાનો. નૂતનની માતા સવિતાબહેન ત્રીજીવારના પત્ની હતાં.
સામાન્ય મધ્યમ વર્ગના પરિવારમાં વાચનશોખ સૌને હતો અને એના કારણે બાળમંદિર જતાં પહેલાં જ અખબારના નામ અને મુખ્ય હેડલાઈન વાંચતા શીખી ગયેલી નૂતનના જીવનમાં જ્ઞાનની જ્યોત તો ઝળહળી ઉઠી પણ નેત્રજ્યોત જન્મથી જ કમ હતી એને કોઈ ન પારખી શક્યું. એની યાદશક્તિ અને સમજશક્તિ અદ્ભુત હતી. એક વખત વાંચીને પોતાના શબ્દોમાં વ્યવસ્થિત રજૂઆત કરી શકતી હતી. વાચન અને સંગીત બે મુખ્ય શોખ બાળપણથી જ હતા.જે સારું વાંચવાનું જ્યાંથી મળે ત્યાંથી વાંચી જ લેવુ. પુસ્તકો અને ટ્રાન્ઝિસ્ટર રેડિયો સદાના સાથી. દસ વર્ષની ઉંમરથી જ નવલકથાઓ વાંચવાનું આરંભી દીધેલું. એ સમયના (૭૦ના દાયકાના) મોટાભાગના લેખકને વાંચ્યા છે. પાંચમા ધોરણથી જ પોતાના નિબંધો સ્વરચિત રહેતા. નિબંધ અને વક્તૃત્વ સ્પર્ધાની સ્પીચ પોતે જ તૈયાર કરે. અનેક સ્પર્ધાઓમાં વિજેતા બનીને સર્ટિફિકેટ્સ ને ટ્રોફીઓ મેળવ્યા. ધાર્મિક અભ્યાસમાં પણ અવ્વલ! પણ… આ બધામાં એની આંખોનું નૂર હણાતું ગયું એ વાતનો ખ્યાલ બહુ મોડેથી આવ્યો ચૌદ વર્ષની ઉંમરે શાળાના આચાર્યાએ આ વાત નૂતનના પિતા જગજીવનદાસ શાહને જણાવી ને આંખના ડોક્ટરને કન્સલ્ટ કરવા જણાવ્યું.
અને એક સુંદર, ગોરી તરૂણીને કદરૂપી બનાવતા -17 અને -14 નંબરના જાડા કાચના ચશ્મા અનેક ઠેકડીઓ અને ઉપાલંભો સાથે લઈને આવ્યા. આ બધું જ મન કઠણ રાખીને સહ્યું અને દ્રઢ આત્મવિશ્વાસ કેળવ્યો. પિતા ધંધામાંથી અને માતા ગૃહસ્થીની અનેક ફરજોમાંથી સમય ફાળવી શકતાં નહિ. નૂતન પોતે જ પોતાની રીતે માનસિક સંઘર્ષોનો સામનો કરતી રહી. એણે સમગ્ર ધ્યાન અભ્યાસ પર કેન્દ્રિત કર્યું અને સદા પ્રથમ આવતી એ વિદ્યાર્થિની ઉચ્તર માધ્યમિક એક્ઝામમાં બૉર્ડમાં ‘સેન્ટર ફર્સ્ટ’ આવી – જેનું કોઈ જ મહત્વ એના ઘરના જાણતા ન હતા. ‘હવે અભ્યાસ બંધ અને ઘરનાં કામ શીખો’ પપ્પાએ કહી દીધું પણ નૂતનને તો ભણવું હતું. એણે એનો પણ રસ્તો શોધી કાઢ્યો. શાળાના શિક્ષકો અને આચાર્યાશ્રી એને અભિનંદન આપવા એના ઘરે આવ્યા ત્યારે કૉલેજના એક વર્ષના અભ્યાસની મંજૂરી મેળવી આપી.
કૉલેજમાં તો છોકરાઓ પણ હોય અને એમનો સામનો કરવો એ કન્યાશાળાની છાત્રા માટે મુશ્કેલ હતું, ખાસ કરીને નૂતન માટે. લોકોને તો કોઈકની નબળી કડી પકડીને એની ઠેકડી ઉડાડવામાં વિકૃત આનંદ મળતો હોય છે અને આ તો ‘ટીન એજર્સ’, એમને તો કૉલેજમાં, બસમાં જતાં-આવતાં જાણે કે એક મનોરંજનનું સાધન મળી ગયું. આ વાત ઘરમાં કરે તો તો કૉલેજ છોડાવી દેવાનું એક બહાનું મળી જાય તેથી નૂતને વિચાર કરીને એના પપ્પાને ‘કૉન્ટેક્ટ લેન્સ’ બનાવડાવવાની વાત કરી. એ સમયે ‘કૉન્ટેક્ટ લેન્સ’નો કૉન્સેપ્ટ નવો હતો. પહેલાં તો વિરોધ થયો આખરે લેન્સ બન્યા અને પછી તો મન ખરેખર કડવાશથી ભરાઈ જાય ને એવી વાત બની. જે યુવાનો અને પ્રોફેસર ઠેકડી ઉડાવતા હતા એ જ હવે એનાં સૌંદર્યના ચાહક બની ગયા. નૂતનને છોકરાઓથી નફરત થઈ ગઈ તે એટલે સુધી કે છોકરાને હરાવવા તે કૉલેજના ઈલેક્શનમાં ‘લેડીઝ રિપ્રેઝેન્ટેટિવ’ માટે નહીં પણ ‘ક્લાસ રિપ્રેઝેન્ટેટિવ’ માટે ઊભી રહી. જોરદાર કેમ્પેઈન કરીને જીતીને જ રહી. એ જમાનામાં છોકરાઓ જ
C. R. બનતા. આમ, સંજોગો સામે ઝૂકી જવાના બદલે લડી લેવાની મનોવૃત્તિ કેળવીને હતાશાના દોરને સદૈવ દૂર રાખ્યો.
એક વર્ષના બદલે કૉલેજનો અભ્યાસ તો પૂરો કર્યો મુખ્ય વિષય ઈંગ્લિશ લિટરેચર અને ગૌણ વિષય ગુજરાતી સાથે. હવે? એણે બિલિમોરા માસીના ઘરે જઈને ‘રંગશિક્ષણ મહાવિદ્યાલય’નું બી. એડ્.નું ફૉર્મ ભરી દીધું. એડ્મિશન લેટર પણ આવી ગયો પણ એ પ્રારબ્ધમાં હાલમાં નહોતું એટલે ઘરના સભ્યોના ઈનકાર વચ્ચે ભવિષ્યની ગર્તામાં ધકેલાઈ ગયું. (જો ત્યારે જ ભણી લીધું હોત તો જીવન કંઈક અલગ હોત.)
હવે લગ્નની વાત ચાલી. જે છોકરો ગમતો એને નૂતનની આંખની કમજોરી નડતી અને મન મારીને ન ગમતા છોકરા જોડે બઃધાવા નૂતન તૈયાર નહોતી. એણે તો દ્રઢ નિશ્ચય જાહેર કરી દીધો કે લગ્ન કરવા ખાતર એ કોઈ બાંધછોડ નહીં કરે, આમ પણ પરણવાની ઈચ્છા છે જ નહીં પણ.માની એકમાત્ર સંતાન હોવાના કારણે પોતાના લીધે માને બે બોલ સાંભળવા ન પડે એટલે તૈયાર થઈ હતી પણ હવે ‘પોતે નોકરી કરશે અને કુંવારી રહીને માબાપની સેવા કરશે’ આ વાતથી ઘરમાં સોપો પડી ગયો. એક છોકરી થઈને આટલી બેશરમીથી વાત કરે છે? હદ થઈ ગઈ આ તો. આખરે એક છોકરો મળ્યો અને નૂતને પણ માતાએ આપેલાં સોગંદ સામે હથિયાર હેઠાં મૂકી દીધાં. તુષાર સારો છોકરો, વલસાડથી નજીક વાપીમાં. આર્થિક પરિસ્થિતિ નિમ્ન મધ્યમ વર્ગ. એ સિવાય પણ ઘણી બધી ચેલેન્જ હતી અને પાનેતરમાં પરોવાઈને, ચૂંદડીની ભાત જેવા અનેક ભાતના નૂતન પડકારો ઝીલવા સાસરે પગ મૂક્યો. કુટુંબના આંતરિક સંઘર્ષો અને સંબંધોની વાતોને બાજુએ મૂકીએ પણ અહીં આર્થિક ક્ષેત્રે નસીબ તુષારને યારી નહોતું આપતું. બે પુત્રીઓ સાથે જીવન દુષ્કર બની રહ્યું હતું. તુષારને પગમાં એક્સિડન્ટ થતાં દુકાન બંધ પડી ગઈ. વલસાડમાં પપ્પાના મૃત્યુ પછી નૂતને મમ્મીની જવાબદારી પણ માથે લીધી હતી. ‘સહારા ઈન્ડિયા’માં કૉ-ઑર્ડિનેટરનું કામ કર્યું. મુંબઈના ‘મનિષ માર્કેટ’ માંથી સામાન લાવીને ઘરે ઘરે ફરીને વેચ્યો. ફરસાણ લાવીને વેચ્યું. બે નાની દીકરીઓને ઘરમાં મૂકીને બહારથી તાળું મારીને કામ માટે નીકળતાં. આખરે 2002માં સ્કૂલમાં નોકરી મળી 1800/ નો પગાર. પણ મનગમતું કામ હતું એટલે ભણાવવાનો આનંદ આવતો. પરંતુ ત્યાં પણ જાહેર ન કરી શકાય એવા કારણે એ હેરાન થતી રહી. દર વર્ષે મે મહિનામાં છૂટા કરી દે પછી જૂનમાં બોલાવે તો જવાનું. વધુ પડતો વર્ક લૉડ. અરે! ‘પાડાના વાંકે પખાલીને ડામ’ જેવા હાલ થતાં પણ નોકરી એ જરૂરિયાત હતી. એને સ્કૂલમાંથી હટાવવા માટેનું એક બહાનું મળી ગયું: “બી. એડ્. નથી કર્યું.” આખરે પેલું ભવિષ્યની રાહ જોતું બી. એડ્., 2009માં કુટુંબીની સહાયથી એડમિશન તો લેવાઈ ગયું પણ છેક ઉમરગામમાં મળ્યું. સવારે નોકરી ત્યાંથી ખાધા-પીધા વગર સીધું ઉમરગામ બી. એડ્ કૉલેજ તુષાર સ્કૂટર પર મૂકવા જાય. સાંજે પાંચ-સવાપાંચે લૉકલ પકડીને, ઢગલો હોમવર્ક લઈને ઘરે આવે પછી બધા ભેગાં મળીને રસોઈ બનાવે. મોટી દીકરી બારમા ધોરણમાં, એની મા પથારીમાં, નાની દીકરી આઠમા ધોરણમાં. અડધી રાત જાગીને લેસન તૈયાર કરે. એક મહિનો આમ પસાર કરતાં એ જીવનમાં પહેલી વખત તૂટી ગઈ. કૉલેજની એસેમ્બલીમાં પ્રાર્થના કરતાં ચોધાર આંસુ વહેવા લાગ્યાં. કૉલેજના પ્રોફેસર જીતેન્દ્રભાઈ પટેલે પાસે બોલાવીને શાંતિથી કારણ પૂછ્યું. અને જાણે ભગવાને આંસુનો પ્રક્ષાલ સ્વીકાર્યો હોય નહીં એમ રી-સફલિંગ આવતાં પ્રોફેસર જીતુભાઈએ નૂતનને જાણ કરી કે વાપીની બી. એડ્. કૉલેજમાં સીટ ખાલી છે, નૂતનબહેન. તમે પ્રયત્ન કરો. મારાં માટે તો જાણે ભગવાન ઉતર્યાં. તરત જ પ્રોસિજર પતાવીને વાપીની બી. એડ્. કૉલેજમાં ટ્રાન્સફર લીધી પણ એમ શાંતિ મળે તો એ નૂતનની જિંદગી થોડી કહેવાય? કૉલેજના પ્રિન્સીપાલ, બધા પ્રોફેસર્સ ખૂબ જ સપૉર્ટીવ હતા પણ સ્ટેટેસ્ટીક્સે નૂતનને રડાવી પણ પ્રોફેસર્સ અને પ્રિન્સિપાલના ખૂબ જ પ્રોત્સાહનથી બી. એડ. ફર્સ્ટ ક્લાસમાં પાસ કર્યું પણ મોટી દીકરીની બૉર્ડ એક્ઝામ અને બી. એડ્ની એક્ઝામ સાથે આવતાં દીકરીના વર્ષનું બલિદાન લેવાઈ ગયું જેની એના પર માનસિક અસર એવી થઈ કે એણે ભણવાનું છોડી દેવાનું નક્કી કર્યું. આ તો નૂતનના માથે વજ્રાઘાત હતો. શાળાના શિક્ષકોની મદદથી દીકરીને ખૂબ પ્રોત્સાહિત કરી અને આખરે બૉર્ડ પાસ કરાવ્યું પણ એ દીકરીની સંઘર્ષયાત્રા તો પાછી અલગ જ છે, મમ્મી કરતાં ચાર ચાસણી ચડે એવી છે! પુત્ર માને કાંધ દેવા ન આવ્યો તો નૂતને પોતાની માને કાંધ અને અગ્નિદાહ આપ્યાં.
બી. એડ્. પછી ગવર્નમેન્ટ સ્કૂલમાં નોકરી મળવાની આશા પર પાણી ફેરવી દીધું સરકારના એક નિર્ણયે: આઠમા ધોરણને પ્રાથમિક શાળામાં ખસેડવાનો નિર્ણય! એ પછી ઈંગ્લિશ મીડિયમની સ્કૂલમાં ગયાં તો ત્યાં પણ બીજા શિક્ષકો કરતાં સાવ ઓછા પગારે નોકરી મળી. નૂતનબહેન પાછાં સ્ટ્રેટફૉરવર્ડ. કામ બધું જ નિષ્ઠાપૂર્વક કરે પણ ખોટું સાંખી ન લે. આ શાળામાં એમણે પોતાની મૌલિક શૈક્ષણિક રીત અપનાવી. cbse બૉર્ડના શ્રીમતી કલ્પનાબહેન ચૌધરી તાલીમ આપવા આવ્યા હતાં. એ તાલીમ વર્ગમાં એમણે એક લેસન તૈયાર કરવા કહ્યું. તો એ લેસન માટે નૂતને એક શીઘ્ર બાળકાવ્ય રચી કાઢ્યું. કૉલેજકાળ પછી સુષુપ્તાવસ્થામાં સરી ગયેલો સર્જક કીડો સળવળ્યો! એ કાવ્ય વાંચીને કલ્પનાબહેને એના ખૂબ જ વખાણ કર્યા અને નૂતનનો ભરપૂર લાભ ઉઠાવવા જણાવ્યું. પરંતુ એનો ફક્ત લાભ જ ઉઠાવાયો કદર કાંઈ જ ન કરી. બીજી સ્કૂલમાં સારા પગારે મળતી નોકરી તો ન સ્વીકારવા દીધી પણ ‘આ શાળામાં પણ એટલો પગાર થઈ જશે’ કહ્યા પછી નિવૃત્તિ સુધી એટલો પગાર ન થયો અને cbse બૉર્ડની સ્કૂલમાં બે વર્ષનો વધારો આપવાની વાતને ફગાવીને નિવૃત્ત કરી દેવાયા.
નિવૃત્તિ પછી એમણે સાહિત્યના વિવિધ પ્રકારો જેવા કે: નવલિકા, લઘુ નાટક, હાસ્યકથા, માઈક્રોફિકસન, હાઈકુ, દીર્ઘકાવ્ય, અછાંદસ, હાસ્ય-વ્યંગ્ય કાવ્ય, ગઝલ, લેખ, નિબંધ, પત્રલેખન પર હાથ અજમાવ્યો છે અને અજમાવી રહ્યાં છે.
તેઓ ‘ વર્તમાન ન્યુઝ.કૉમ’ પર સત્યઘટનાઓ લખે છે. લોકો પૂરા વિશ્વાસથી દિલ ખોલીને પોતાની વાત એમની સમક્ષ રજૂ કરે છે, એટલું જ નહીં સમસ્યાનું માર્ગદર્શન પણ માંગે છે.એમની આ કૉલમ ખૂબ જ લોકપ્રિય છે અને લાખો વાચકો મેળવ્યા છે અને પ્રશંસાના ફૉન તથા પ્રતિભાવોનો વરસાદ વરસે છે. સૌપ્રથમ તેમણે 2019માં ‘પ્રતિલિપિ એપ’ પર વાર્તાલેખન દ્વારા પદાર્પણ કર્યું. એ પછી અનેક વૉટ્સએપ ગ્રુપના એડમીન તરીકે કામ કર્યું, વિવિધ સ્પર્ધાઓનું આયોજન કર્યું, નિર્ણાયક તરીકે ફરજ બજાવી અને હજુ બજાવી રહ્યાં છે. પણ એમની આ પ્રવૃત્તિને પણ સ્વજનો ‘બિન આર્થિક પ્રવૃત્તિ’ કહીને ઉપેક્ષા કરતા હતા. અરે! શા માટે આંખ બગાડે છે? એવું કહેતાં સગાંઓને નોકરીના આટલાં વર્ષોમાં કેમ એ યાદ ન આવ્યું? શું ત્યારે આંખ નહોતી વપરાતી? અલગ અલગ વિદ્યાર્થીઓના અલગ અલગ અક્ષરો ઓળ ખવાના ને ચેક કરવાના. પણ સ્પર્ધાઓમાં જીતીને ઈનામ મેળવતા થયા પછી કંઈક કૂણાં પડ્યાં છે. તેઓ શૉપિઝેન એપ’, ‘પ્રતિલિપિ એપ’ , ‘વઢિયારી મંચ’, ‘ઝવેરચંદ મેઘાણી સ્મૃતિ સંસ્થાન’ જેવી અનેક આયોજીત સ્પર્ધાઓ જીત્યાં છે. અનેક સર્ટિફિકેટ્સ મેળવ્યાં છે. હાલ, તેઓ ‘સહિયારું સર્જન ગુગમ’ ગ્રુપમાં સાહિત્યિક શબ્દરમતો યોજે છે. ‘Words of heart’ ગ્રુપમાં નિર્ણાયકની ફરજ બજાવે છે. ‘આવો, ગઝલ માણીએ’ અને ‘કાવ્ય અમૃત’ ગ્રુપની ગઝલ રચનાનું સંકલન કરીને ‘વર્તમાન ન્યુઝ.કૉમ’માં પબ્લિશ કરે છે.
‘વર્તમાન ન્યુઝ.કૉમ’ ના ઑનરનો પરિચય એમને આવા એક સાહિત્યિક ગ્રુપમાંથી જ થયો હતો. તેમની રચનાઓથી પ્રભાવિત થઈને એમણે નૂતનને પોતાના અખબારમાં જોડાવાનું કહ્યું. તેઓ ‘વર્તમાન ન્યુઝ.કૉમ’ ના એક્ઝેક્યુટીવ એડિટર છે.
આ ઉપરાંત, નૂતન starMaker app પર ઑગષ્ટ મહિનાથી એક્ટિવ છે. ત્યાં મોજથી ફિલ્મી ગીતો ગાય છે અને ત્યાં પણ તેઓ ‘Popular singer; Party Guru’ નું ટેગ મેળવી ચૂક્યાં છે.
આટલી નબળી દ્રષ્ટિમાં વળી વધુ એક ઝાટકો! તેઓ ફક્ત એક જ આંખે વાંચી શકે છે. જોઈ શકે છે બંને આંખે પણ વાંચવાનું કામ ફક્ત એક જ આંખ કરે છે.
સહિયારાં પુસ્તકો:
” હૈયાની રજૂઆત” અને “અહેસાસ”
સખીઓ, આજે જમાનો પલટાયો છે તો પણ સ્ત્રીની હાલત ખાસ બદલાઈ નથી. તો સૌથી પહેલાં તો દ્રઢ મનોબળ અને આત્મવિશ્વાસ કેળવો. યાદ રાખો, આપણાં આંસુઓ પ્રત્યે હમદર્દી કરતાં વધુ પંચાતનો ભાવ રાખનારાં અને પછી એને મસાલેદાર વાનગી બનાવીને પીરસનારાં છે. સ્પષ્ટ ‘ના’ પાડતાં શીખી જશો તો પછી પસ્તાવાનો વારો નહીં આવે. આપણે આપણી જિંદગી આપણાં માટે પણ જીવવાની છે. ખાસ તો હવે 50ની ઉપર પહોંચેલી મારી બહેનો, જીવનનો મોટો ભાગ આપણે પરિવાર અને પરિવારજનોની જરૂરતો પૂરી કરવામાં, એમની ખુશી બરકરાર રાખવામાં પસાર કર્યો છે. એના માટે આપણે આપણાં શોખ, આપણાં શમણાં, આપણાં વિચારો – સઘળું દબાવી દીધું છે. પણ હવે થોડો સમય મનગમતી પ્રવૃત્તિ કરવામાં વાવશો તો એ નૂતન ઊર્જા સ્વરૂપે ઊગી નીકળશે. જીવન ભર્યું ભર્યું લાગશે. એકલતા તો ક્યાંય દૂર ભાગી જશે અને ચહેરો ખુશીથી ઝળકી ઉઠશે. લખો, ગાવ, બાગકામ કરો, આપની અંદર જે કળા હોય એને બહાર આવવા દો, જે શોખ ધરબાયેલો હોય એને થોડો પણ પૂરો કરવાની માત્ર કોશિશ કરો. જીવન જીવ્યાનો એક સંતોષ મળશે.
સાભાર – શ્રી. જીતેન્દ્ર પાઢ
ગુજરાત વિશે ગુજરાત સરકારે એક સરસ માહિતીસભર, સચિત્ર પ્રકાશન બહાર પાડ્યું છે. આ રહ્યું –
દાનવીર ઉદ્યોગપતિ
જન્મ
૨૪, જુલાઈ- ૧૯૪૫ , મુંબઈ
કુટુમ્બ
માતા– ? ; પિતા – મહમ્મદ હશીમ પ્રેમજી
પત્ની – યાસ્મીન, પુત્રો – રિશાદ, તારિક
શિક્ષણ
પ્રાથમિક / માધ્યમિક – મુંબઈ
ઉચ્ચ – BS ( Elect. Engg.) Stanford Uni. California
પી.એચ. ડી. – ન્યુ યોર્ક સ્ટેટ યુનિવસિટી, સ્ટોની બ્રૂક
વ્યવસાય
WIPRO Ltd. ના ચેરમેન
તેમના વિશે વિશેષ
સન્માન
ગુજરાતી બ્લોગ જગતની શરૂઆત થઈ ત્યારે કવિતા જ કવિતા નેટ જગત પર છવાયેલી હતી. આ જણે પણ એક કવિતા એ બાબત લખી હતી –
આ નેટ જગતના આકાશે, સો વાદળ ઉમટી આવ્યાં છે.
કોઈ હલકી ફુલકી વાદળી, તો કોઈ શ્યામ ઘટા ઘનઘોર મહા.
—
તુંય ‘સુજાણ’ લઈ આવ્યો, અવનવી વાનગી થાળ ભરી,
જીવનનું સત્વ પ્રસારીને, પીરસ્યાં વ્હાલાં સર્જન નવલાં.
[ આખી કવિતા અહીં વાંચો ]
ત્યાર પછી તો નેટ જગત ખુબ ફૂલ્યું અને ફાલ્યું, અને કાવ્ય રસ ઉત્તરોત્તર ગૌણ બનવા લાગ્યો. પણ,કાવ્ય રસિકો માટે ખુશ ખબર છે.
શ્રીમતિ લતા હિરાણીએ કાવ્ય સૃષ્ટિની સર્વાંગ સેવા કરવાનું બીડું ઝડપ્યું છે.
કેટકેટલી સામગ્રી ત્યાં પીરસાઈ રહી છે?
વિગતે જાણવા તો રસિક જનોએ કાવ્ય વિશ્વની મુલાકાત જ લેવી રહી.
લતા બહેનને
આ પહેલ માટે
હાર્દિક અભિનંદન
સાભાર – દિવ્ય ભાસ્કર ૯ , નવેમ્બર – ૨૦૨૦
દેશનું ગૌરવ:બે વર્ષની વયે ટેબ્લેટ, લેપટોપ શીખ્યો, 5 વર્ષે ગેમ બનાવી, છ વર્ષે વિશ્વમાં સૌથી નાની ઉંમરના પ્રોગ્રામરનો ગિનિસ વર્લ્ડ રેકોર્ડ બનાવ્યો
અમદાવાદ સ્થિત ઉદગમ સ્કૂલ ફોર ચિલ્ડ્રનમાં બીજા ધોરણમાં ભણતા અર્હમ ઓમ તલસાણિયાએ માત્ર છ વર્ષની ઉંમરે શક્તિશાળી પાયથન પ્રોગ્રામિંગ લેંગ્વેજની પરીક્ષા પાસ કરીને ગિનિસ વર્લ્ડ રેકોર્ડ બનાવ્યો છે. આ પરીક્ષા 23મી જાન્યુઆરી, 2020ના રોજ માઈક્રોસોફ્ટ દ્વારા પ્રમાણિત પિયર્સન વૂ ટેસ્ટ સેન્ટર ખાતે યોજાઈ હતી. ઘણા એન્જિનિયરો માટે પણ અઘરી ગણાતી આ પરીક્ષાને આ તેજસ્વી વિદ્યાર્થીએ પાસ કરીને વિશ્વના સૌથી નાની વયના કમ્પ્યૂટર પ્રોગ્રામનું બિરૂદ મેળવ્યું છે.
અર્હમે પાકિસ્તાની મૂળના અને હાલ બ્રિટનમાં રહેતા સાત વર્ષના મુહમ્મદ હમઝા શેહઝાદનો અગાઉના ગિનેસ રેકોર્ડ તોડ્યો છે. આ પરીક્ષામાં ઉમેદવારે 1,000માંથી 700 માર્ક્સ મેળવવાના હોય છે. અર્હમ હાલ સાત વર્ષનો છે અને તેણે જ્યારે પરીક્ષા આપી ત્યારે 6 વર્ષનો હતો. તેણે પરીક્ષામાં 1,000માંથી 900 માર્ક્સ મેળવીને ‘માઈક્રોસોફ્ટ ટેક્નોલોજી અસોસિયેટ’ તરીકે ઓળખ મેળવી છે.
ફર્સ્ટ પર્સન – અર્હમ તલસાણિયા, ઉદગમ સ્કૂલનો ધોરણ-2નો વિદ્યાર્થી
માતા-પિતા આઇટી ફિલ્ડમાં હોવાથી નાનપણથી જ હું વિવિધ ગેજેટ્સ સાથે રમતો હતો. હું બે વર્ષનો હતો ત્યારે પપ્પા કે મમ્મી કામ કરતા હોય ત્યારે લેપટોપ કે ટેબ્લેટ શીખ્યો હતો. મને વિવિધ ગેજેટ્સમાં ખૂબ રસ પડતો હતો. પાંચ વર્ષે હું બ્લોક બેઇઝ્ડ પ્રોગ્રામ શીખ્યો. એક દિવસ પપ્પા ઘરે કામ કરી રહ્યાં હતા, મેં પૂછ્યંુ કે તેઓ શું કરી રહ્યાં છે? તેમણે મને કમ્પ્યૂટરની પાયથન લેંગ્વેજમાં કામ કરી રહ્યાં હોવાનું જણાવ્યું. મને રસ પડ્યો તો મેં પૂછ્યંુ કે મને શીખવશો? પાયથન શીખવાની મારી જર્ની ત્યાંથી શરૂ થઇ. પપ્પા રવિવારે મને શીખવતા.
‘IQ ચેક કરવા અટપટા પ્રશ્નો પૂછાય છે’
પાયથન શીખવાની સાથે સાથે હું મારી નાની ગેમ પણ બનાવતો હતો. હાં, તે કોઇ ઓનલાઇન પ્લેટફોર્મ પર નથી. પરંતુ એ પઝલ, અંકોની પસંદગી, કેલ્ક્યુલેટર વગેરે ઇન્ટરેક્ટિવ ગેમ હતી. પરંતુ એ મેં બનાવી હતી. પાયથન મને બહું સરળ લાગવા લાગી. જ્યાં પણ અટકાતો ત્યાં મમ્મી કે પપ્પા તો હતા જ. અમે માઇક્રોસોફ્ટ ટેકનોલોજી એસોસીએટની પરીક્ષા આપવાનું નક્કી કર્યું. આ પરીક્ષા આઇટી ફિલ્ડનું ભણેલા લોકો માટે ઘણી અઘરી હોય છે. કારણ કે આ પરીક્ષામાં પ્રોગ્રામના કોડિંગની સાથે તમારું આઇ.ક્યુ ચેક કરવા માટે અટપટા પ્રશ્નો પૂછવામાં આવે છે. 23 જાન્યુઆરી-2020એ માઇક્રોસોફ્ટે નક્કી કરેલા સેન્ટર પર મેં પરીક્ષા આપી. મેં પરીક્ષામાં 1000 ગુણમાંથી 900 ગુણ મેળવ્યા અને વિશ્વમાં સૌથી નાની ઉંમરનો પ્રોગ્રામર બનીને વર્લ્ડ રેકોર્ડ બનાવ્યો.
દર છ મહિને આંખોનું ચેકઅપ કરાવતોઃ અર્હમ
આ પહેલા આ રેકોર્ડ મૂળ પાકિસ્તાનના અને હાલ બ્રિટનમાં રહેતા મહંમદ હમઝાના નામે હતો. આજકાલ માતા-પિતાને ડર હોય છે કે જો બાળક નાનપણથી જ ટેબ્લેટ કે લેપટોપ પર કામ કરશે તો તેની આંખો ખરાબ થઇ થશે. પરંતુ મારા પેરેન્ટ્સ ગેજેટ્સ સાથે કામ કરતા હોવાથી તેઓને ખ્યાલ હતો કે મારે કેટલો સમય કામ કરવાનું છે, દર છ મહિને મારી આંખોની તપાસ કરાવતા હતા. હું ક્યારેય ટાઇમ પાસ કરવા કે એમ જ લેપટોપ પર નહોતો બેસતો. મને ખબર હોય છે કે મારે શું કરવું છે.
દુનિયામાં પાયથન લેંગવેજનો ઉપયોગ
વિદ્યાર્થીની સફળતા અંગે સ્કૂલને ગૌરવ છે. આર્ટિફિશિયલ ઇન્ટેલિજન્સ, ડેટા સાયન્સ, રોબોટીક્સ અને ઇન્ટરનેટ ઓફ થિંગમાં પાયથન લૅન્ગવેજનો ઉપયોગ થાય છે. હાલ આખું વિશ્વ વર્ચ્યુઅલ દિશામાં જઈ રહ્યું છે. ધોરણ 8 અને 9ની એનસીઈઆરટીની બુકમાં પણ સમાવેશ કરાયો છે. અર્હમ આટલી નાની ઉંમરે કોડિંગ પર પકડ ધરાવે છે તે અત્યંત પ્રેરણાદાયી છે. – મનન ચોકસી, સંચાલક ઉદ્દગમ સ્કૂલ
અર્હમના માતા-પિતા સોફ્ટવેર એન્જિનિયર છે
અર્હમના માતા-પિતા બંને સોફ્ટવેર એન્જિનિયર છે. અર્હમને નાનપણથી જ કમ્પ્યૂટર્સ અને ટેબ્લેટ્સમાં ખૂબ જ રૂચિ હતી. તે હજુ બે વર્ષનો પણ નહોતો થયો ત્યારથી તેણે ટેબ્લેટ વાપરવાનું શરૂ કરી દીધું હતું. અલગ અલગ કમ્પ્યૂટિંગ ડિવાઈસીસ પર હાથ અજમાવવામાં તેને ખૂબ જ રસ હતો અને ત્રણ વર્ષનો થયો ત્યાં સુધીમાં તો તે એન્ડ્રોઈડ, વિન્ડોઝ અને આઈઓએસ એમ બધી જ ઓપરેટિંગ સિસ્ટમ્સ વાપરતો થઈ ગયો હતો. પાંચ વર્ષની ઉંમરે પહોંચતા સુધીમાં તે છઠ્ઠા ધોરણમાં ભણતા વિદ્યાર્થીઓ શીખે છે તે સ્ક્રેચ અને ટિન્કર જેવી તમામ સ્ટાન્ડર્ડ પ્રોગ્રામિંગ એપ્સ જાણતો હતો. તેને વીડિયો ગેમ્સ રમવાનો ખૂબ શોખ હતો અને તે પોતાની વીડિયો ગેમ બનાવવા માંગતો હતો પરંતુ આ શીખી ચૂકેલી એપ્સ તેના માટે પૂરતી નહોતી એટલે તેણે પાયથન શીખવાનું શરૂ કર્યું.
અર્હમ પિતાને આદર્શ માને છે
આ નાનકડો કમ્પ્યૂટર પ્રોગ્રામર તેના પિતાને પોતાનો આદર્શ માને છે. તેના પિતા ઓમ તલસાણિયા હાલ અમેરિકા સ્થિત એક મલ્ટીનેશનલ કંપનીના ટેક્નોલોજી હેડ છે. અર્હમની આ સિદ્ધિને વર્ણવતા તેઓ કહે છે “તેને વીડિયો ગેમ્સ રમવી ખૂબ ગમે છે અને તે પોતાની વીડિયો ગેમ બનાવવા માંગતો હતો. મેં તેને મારા પોતાના કેટલાક કોડ્સ બતાવ્યા અને તેને પાયથનની મદદથી પોતાની ગેમ બનાવવાની પ્રેરણા મળી. મેં તેને પાયથન પ્રોગ્રામિંગની પાયાની તાલીમ આપવાનું શરૂ કર્યું અને ટૂંક સમયમાં તે ઝડપથી શીખવા લાગ્યો. પાયથન પ્રોગ્રામિંગ લેંગ્વેજથી ગેમ્સ કેવી રીતે બનાવાય તે શીખવાનું તેણે શરૂ કરી દીધું.
માતા-પિતા અર્હમ વિશે શું કહે છે?
તેના માતાપિતાનું કહેવું છે કે અર્હમે જ્યારે કેટલીક નાની ગેમ્સ બનાવી લીધી ત્યારે અમને લાગ્યું કે તેના આ જ્ઞાનને પ્રોફેશનલ્સે પણ તેમની દ્રષ્ટિએ મૂલવવું જોઈએ. એટલે અમે પ્રોફેશનલ સર્ટિફિકેશન માટે અરજી કરી જેમાં તેને માઈક્રોસોફ્ટ ઓથોરાઈઝ્ડ ટેસ્ટ સેન્ટરમાં એક પરીક્ષામાં બેસીને પોતાને આ લેંગ્વેજનું કેટલું જ્ઞાન છે તે દર્શાવવાનું હતું. આ પરીક્ષા તેણે સફળતાપૂર્વક પાર પાડી અને ‘માઈક્રોસોફ્ટ ટેક્નોલોજી અસોસિયેટ’ તરીકે ઓળખ મેળવી જે ખૂબ જ પ્રતિષ્ઠિત અને ઉચ્ચ કક્ષાનું પ્રોફેશનલ સ્તરનું સર્ટિફિકેશન છે. સામાન્ય રીતે આઈટી કે કમ્પ્યૂટર એન્જિનિયર જે સર્ટિફિકેશન મેળવતા હોય છે તે અર્હમે માત્ર છ વર્ષની ઉંમરે જ મેળવી લીધું હતું.”
સ્કૂલે એ ભજવેલી ભૂમિકા અંગે અર્હમના પિતાઓમ તલસાણિયા કહે છે “ટેક્નોલોજીની બાબતમાં ઉદગમ સ્કૂલ ફોર ચિલ્ડ્રન પહેલેથી જ બીજી સ્કૂલો કરતાં ઘણી આગળ રહી છે. તેઓ કેજીના વિદ્યાર્થીઓ માટે કમ્પ્યૂટર અને આઈપેડથી ક્લાસીસ ચલાવે છે. ટેક્નોલોજી ખાલી મોજમજા માટે જ નથી, તેમાં તાર્કિક ગણતરીઓનું પણ ઘણું મહત્વ છે. સ્કૂલમાં લોજિક્વિડ્સ જેવા પ્રોગ્રામ્સ છે જે સિનિયર કેજીના વિદ્યાર્થીઓની તાર્કિક ક્ષમતાને વધારવામાં મદદરૂપ થાય છે. ઉદગમ સ્કૂલ એક્સ્ટ્રામાર્ક્સ જેવા ઓનલાઈન પ્લેટફોર્મ્સનો ઉપયોગ કરે છે. ખાસ કરીને માઈક્રોસોફ્ટ ટીમ્સ જેનો મોટાભાગે આઈટી ઉદ્યોગમાં કોર્પોરેટ સ્તરે ઉપયોગ થતો હોય છે. પહેલા ધોરણના વિદ્યાર્થી માટે આ પ્રકારની સિસ્ટમ ઊભી કરવાથી બાળકને આઈટી ઉદ્યોગના સ્ટાન્ડર્ડ પ્લેટફોર્મ પર શીખવા મળે છે. આના પગલે વિદ્યાર્થીઓને બાળપણથી જ કોડિંગ અને ટેક્નોલોજીની દુનિયામાં આગળ આવવા માટે મદદ મળી શકે છે.”
અર્હમે પરીક્ષા માટે કેવી રીતે તૈયારી કરી?
શરૂઆતમાં અડધા કલાકથી એક કલાક સુધી ગમ્મત કરતાં-કરતાં કોડિંગની શરૂઆત થઈ. અર્હમ તેના પિતા સાથે શનિવારે અને રવિવારે થોડા સમય પસાર કરતો અને નાના પ્રોગ્રામ્સ બનાવતા શીખતો. એક વખત તેણે પૂરતું પાયાનું જ્ઞાન મેળવી લીધું પછી બંને જણા તેમાં વધુને વધુ સમય આપતા ગયા. એડવાન્સ લેવલે શીખતાં અર્હમને એટલો બધો રસ પડવા લાગ્યો કે આખું વીકેન્ડ પિતા-પુત્ર તેમાં જ રચ્યાપચ્યા રહેતા. પ્રોફેશનલ એન્જિનિયર્સ જેને હેકાથોન કહે છે તે મુજબ અર્હમ અને તેના પિતા આખું વીકેન્ડ ટેક્સ્ડ બેઝ્ડ ગેમ્સ બનાવવામાં જ વીતાવતા. અર્હમની માતા તેને પ્રોત્સાહિત કરતી અને આ સમગ્ર સફર દરમિયાન તેને ખૂબ જ મદદ કરી.
સ્કૂલ માટે ગૌરવની ક્ષણઃ ઉદગમ સ્કૂલ ફોર ચિલ્ડ્રનના એક્ઝિક્યુટિવ ડિરેક્ટર મનન ચોક્સી
પોતાની શાળાના વિદ્યાર્થીએ મેળવેલી જ્વલંત સફળતા અંગે ઉદગમ સ્કૂલ ફોર ચિલ્ડ્રનના એક્ઝિક્યુટિવ ડિરેક્ટર મનન ચોક્સીએ જણાવ્યું હતું કે “અમારા માટે આ ખરેખર ગૌરવની ક્ષણ છે. આર્ટિફિશિયલ ઈન્ટેલિજન્સ, ડેટા સાયન્સ, રોબોટિક્સ અને ઈન્ટરનેટ ઓફ થિંગ્સમાં પાયથન પ્રોગ્રામિંગ લેંગ્વેજનો મોટાપાયે ઉપયોગ થાય છે. વાસ્તવમાં NCERTએ ધોરણ આઠ અને નવના અભ્યાસક્રમમાં AI અને પાયથન લેંગ્વેજનો સમાવેશ કરેલો છે. છ વર્ષની ઉંમરે અર્હમ જે લોજિકલ સ્ટ્રક્ચર અને કોડિંગ એક્સપર્ટાઈઝ ધરાવે છે તે અભૂતપૂર્વ છે. અમે એક અત્યંત તેજસ્વી પ્રતિભાને ઊભરતી જોઈ રહ્યા છીએ અને તેના ઉજ્જવળ ભવિષ્ય માટે તેને શુભેચ્છાઓ પાઠવીએ છીએ.”
અર્હમ ટુંક સમયમાં વીડિયો ગેમ લૉન્ચ કરશે
હાલ અર્હમ તેની પોતાની વીડિયો ગેમ બનાવી રહ્યો છે. તે એક જ સમયે ગેમના ટુડી અને થ્રીડી વર્ઝન પર કામ કરી રહ્યો છે અને ટૂંક સમયમાં આ ગેમ લોન્ચ કરશે. તે મોટો થઈને ટેક્નોલોજીના ક્ષેત્રે ઉદ્યોગસાહસિક બનવા માંગે છે. તે પોતાની ગેમ્સ, સોફ્ટવેર અને રોબોટ્સ પણ બનાવવા માંગે છે. તે ઈચ્છે છે કે ટેક્નોલોજી આપણા જીવનમાં પરિવર્તન લાવે અને આપણને ભવિષ્યની દુનિયામાં લઈ જાય.
માનવતાના કેળવણીકાર
અને
સમાજ ઉત્કર્ષના સાહિત્યકાર
મનુભાઈ પંચોળી ‘દર્શક’ કહેતા કે સાહિત્ય અને શિક્ષણ એ તો સમાજની બે આંખો છે. મનસુખભાઈએ સમાજની આ બન્ને આંખોની માવજત કરીને તે ને ‘દૃષ્ટિ’ આપવાનું સફળ કામ કર્યું છે.
રીડ ગુજરાતી પર તેમનો એક લેખ – પૂણ્યનું વાવેતર
જન્મ
૨, નવેમ્બર – ૧૯૪૨ ; ગામ – નેસડી, સાવરકુંડલાની નજીક , અમરેલી જિલ્લો
કુટુમ્બ
માતા– વિમળાબેન ; પિતા – મોહનલાલ
પત્ની – કલ્પનાબેન પુત્ર – નિશીથ; પુત્રીઓ – માધવી( વિનોબા આશ્રમ, ગોત્રીમાં પતિ સાથે વ્યવસ્થાપક ) , સ્વાતિ
શિક્ષણ
પ્રાથમિક / માધ્યમિક – સાત ધોરણ સુધી વતનમાં ; આગળનું ભણતર ખડસલી લોકશાળામાં
૧૯૬૩ – બી.એ. – લોકભારતી સણોસરા
૧૯૬૬ – એમ .એ., ગુજરાત વિદ્યાપીઠ
વ્યવસાય
૧૯૬૬ – આંબલામાં શિક્ષક
૧૯૬૭ – ૧૯૮૨ લોકભારતી, સણોસરામાં અધ્યાપક
૧૯૮૨ – ૨૦૦૩ – લોકભારતીમાં આચાર્ય
તેમના વિશે વિશેષ
રચનાઓ
સન્માન
નર્મદ ચંદ્રક
સાભાર
શ્રી. રમેશ તન્ના – તેમની ફેસબુક દિવાલ પરથી
[ https://www.facebook.com/ramesh.tanna.5/posts/10157959236577893 ]
જન્મ – ૧૫. માર્ચ – ૧૯૧૦ ; ભાવનગર
અવસાન – ૧૧, ઓક્ટોબર – ૨૦૧૬, ગાંધીનગર
ગુજરાતી શબ્દકોશ
ઈ-વિદ્યાલય, નવી સામગ્રી
વાચકોના પ્રતિભાવ