રમણલાલ જોશી, Ramanlal Joshi

” સમ્પુર્ણ જીવન વિવેચન, ચરિત્રલેખન અને સંશોધનને સમર્પિત કરનાર સાક્ષર. ”   

” આજુબાજુની અરાજકતા – અંધાધુંધી ભરેલી પરિસ્થિતિમાં હિંસા, મૂલ્યોનો હ્રાસ અને ઉપહાસ, સ્વાર્થાંધતા અને કામનાઓને રોકટોક વિનાનો છૂટો દોર મળી ગયાનું  વાતાવરણ જોવા મળે છે. હૃદયમાંથી યજુર્વેદના ઋષિકવિનો પ્રાર્થના મંત્ર સરી પડે છે : ‘ यद भद्रं तन्न आसुव |’ – હે સૂરજદેવ! જે શ્રેયસ્કર હોય તે અમોને આપો.  ‘પ્રેય’ નહિં પણ ‘શ્રેય’ માટેની પ્રાર્થના છે આ. 

–    ઉદ્દેશના પ્રથમ અંકના તંત્રીલેખમાંથી

______________________________________________________________________

નામ

•  રમણલાલ જેઠાલાલ જોશી

જન્મ

• 22 – મે ,  1926 ;  હીરપુરા ( જિ. મહેસાણા)
• વતન – વડનગર , જિ. મહેસાણા

અવસાન

• 10- સપ્ટેમ્બર,  2006;  અમદાવાદ

અભ્યાસ

• પ્રાથમિક  –  વડનગર
• માધ્યમિક –  પીલવાઇ
• 1954 –  એમ.એ. , વડોદરા
• 1962 –  પી.એચ.ડી. , ગુજરાત યુનિવર્સીટી, અમદાવાદ

વ્યવસાય

• 1954-59  રીસર્ચ ફેલો , ગુજ યુનિ. ભાષાભવન
• 1959-62  એચ.એ. આર્ટ્સ કોલેજ , અમદાવાદ માં વ્યાખ્યાતા
• 1952 – 1986  ભાષા સાહિત્ય ભવન, ગુ. યુનિ. માં વ્યાખ્યાતા, રીડર અને છેલ્લે અધ્યક્ષ  

                                       – આધેડ વયે

જીવન ઝરમર

• 26 જ વર્ષની ઉમ્મરે પી.એચ.ડી. –  ઉમાશંકર જોશીના માર્ગદર્શન નીચે
•  1984-85 – નેશનલ લેક્ચરર
• 1986-88    –   યુ.જી.સી તરફથી પ્રોફેસર એમેરિટસ, ગુજરાત યુનિ. માં કોલેજ ડેવલપમેન્ટ કાઉન્સીલના ડિરેક્ટર
• ગુજરાત સાહિત્ય અકાદમી,  ગુજરાતી સાહિત્ય પરિષદ વિશ્વગુર્જરી સંસ્થાઓમાં વિવિધ પદે સેવાઓ
•  1989  – મુંબઇ યુનિવર્સિટી ખાતે ઠક્કર વસનજી માધવજી વ્યાખ્યાનમાળા
• 1990 ઓગસ્ટ – નિવૃત્તિ બાદ ‘સંસ્કૃતિ’ નો વિકલ્પ થાય તેવું ‘ઉદ્દેશ’ નામનું માસિક શરુ કર્યું અને જીવનના અંત સુધી ચલાવ્યું.
• 1976 થી શરુ કરેલ ‘ગુજરાતી ગ્રંથકાર’ શ્રેણીનું સતત સંપાદન
• સાહિત્ય અકાદમી, દિલ્હી તરફથી પ્રકાશિત ‘ એન્સાયક્લોપેડીયા  ઓફ ઇન્ડીયન લીટરેચર’ ના ગુજરાતી ભાષાના કન્વીનર
• સર્જાતા સાહિત્યના સતત સમ્પર્કમાં રહેનાર અને અભિપ્રાય વ્યક્ત કરનાર વ્યક્તિ
• પી.એચ.ડી.ના વિષય તરીકે ગોવર્ધનરામ ત્રિપાઠીના સાહિત્ય થી શરુ કરેલી યાત્રા જીવનભર ચાલી. અનેક પુસ્તકો, નિબંધો આ અંગે તેમણે લખ્યા
• 1953 થી 2003 સુધી –  પૂર્ણ સમયના વિવેચક

મુખ્ય રચનાઓ      –    40 પુસ્તકો

• વિવેચન – ગોવર્ધનરામ – એક અધ્યયન, અભીપ્સા,  પરિમાણ, સમાંતર, વિનિયોગ, ગ્રંથનો પંથ, ભારતીય નવલકથા, ગુજરાતી સાહિત્ય સભાની કાર્યવાહી, નિષ્પતિ, વિવેચનની આબોહવા
• ચરિત્રો/  સંપાદન – સ્વ. સાક્ષર નવલરામ લક્ષ્મીરામનું જીવનવૃતાંત અને કવિજીવન, કાવ્યસંચય (જયન્ત પાઠક સાથે), જ્યોતિરેખા, ગુજરાતી ગ્રંથકાર શ્રેણી – 45 ગ્રંથો , ગોવર્ધન પ્રતિભા, શબ્દલોકના આરાધકો (100 જેટલા સાક્ષરોનો પરિચય)
• સંશોધન – અખેગીતા, સુંદરમ્ ની પ્રતિનિધિ વાર્તાઓ અને કાવ્યો ,  કાવ્ય – સંચય, જ્યોતિ-રેખા,
• રેખાચિત્ર –  શબ્દલોકના યાત્રીઓ 1,2 
• નિબંધ – આદિવચન

લાક્ષણિકતાઓ

• આજીવન , પાંચ દાયકા, પૂર્ણ વિવેચક
• ગ્રંથ સમીક્ષા ઉપરાંત ભારતીય અને પાશ્ચાત્ય કાવ્યશાસ્ત્રના સિધ્ધાંતોની સમજ, તુલનાત્મક દૃષ્ટિકોણથી અભ્યાસ, નીડર અને નિષ્પક્ષ  તારણો અને વિધાનો
• તેમના ચરિત્ર વિષયક રેખા ચિત્રો ચરિત્ર નિબંધની કક્ષાએ પહોંચી જાય છે. ગુજરાતી સાહિત્યની આ બહુ મોટી સેવા છે.

સન્માન  

• સાહિત્ય અકાદમી, દિલ્હીનો પુરસ્કાર ‘વિવેચનની પ્રક્રિયા’ માટે
• ‘અનન્તરાય રાવળ’ સાહિત્ય ગૌરવ પુરસ્કાર
• ગુજરાત સાહિત્ય અકાદમીનો ગૌરવ પુરસ્કાર

સાભાર

• ‘આપણા પ્રતિનિધિ સારસ્વતો’ – રમેશ શુક્લ – પ્રવિણ પ્રકાશન
• ગુજરાત ટાઇમ્સ , બળવંત જાની