કુમારપાળ દેસાઇ, Kumarpal Desai

” આકાશને આંબવા મથતી પ્રણય ઊર્મિઓ ઘણીવાર એક જ ભરતીમાં શમી જતી જોવા મળે છે. આરંભે અતિ ઘાટું લાગતું પ્રેમનું પોત અને પાકો રંગ,  એક જ ભર્યા વરસાદમાં ફિક્કો પડેલો અને જર્જરિત નજરે પડે છે.”

– ‘મારી આંખોમાં દર્દ છે, દયાની ભીખ નથી.’
ઇંટ અને ઇમારત કોલમના એક  લેખમાંથી – ગુજરાત સમાચાર

#   એક જૈન ધર્મસ્થાન વિષે લેખ

# ઇંટ અને ઇમારતમાં તાજેતરનો એક લેખ

______________________________________________________________________________

જન્મ

• 30- ઓગસ્ટ, 1942. (રાણપુર)
• વતન – સાયલા (જિ.સુરેન્દ્રનગર)  

કુટુમ્બ

• પિતા –  બાલાભાઇ વીરચંદ દેસાઇ ( જયભિખ્ખુ ) ;  માતા –  જયાબહેન
• પત્ની –   પ્રતિમા ;  સંતાનો –   કૌશલ, નીરવ    

અભ્યાસ

• 1963– બી.એ.(ગુજરાતી અને સંસ્કૃત સાથે ) અમદાવાદની એચ.કે. આર્ટ્સ કોલેજમાંથી
• 1965 – એમ.એ.;  ગુજરાત યુનિ.
• 1977  – પી.એચ.ડી. ;  ગુજરાત યુનિ.

વ્યવસાય

• 1965 – 1983 ગુજરાતીના અધ્યાપક,  નવગુજરાત કૉલેજ
• 1983 થી ગુજ. યુનિ. ભાષાભવનમાં વ્યાખ્યાતા, રીડર અને છેલ્લે યુનિ. ભાષાભવનના અધ્યક્ષ અને આર્ટ્સ ફૅકલ્ટીના ડીન
• પત્રકારત્વનું અધ્યાપન

જીવન ઝરમર

• જીવન ઘડતરમાં મહત્વનો ફાળો સફળ અને અત્યંત લોકપ્રિય લેખક પિતાનો અને નાનપણમાં જ ગાંધીજીની વાતો કહેનાર માતાનો
• ઝવેરચંદ મેઘાણી, ગુણવંતરાય આચાર્ય, ધૂમકેતુ, દુલા ભાયા કાગ વિ. સમર્થ સાહિત્યકારોનું સાન્નિધ્ય શૈશવકાળથી જ સાંપડ્યું હતું
• ‘આનંદઘન- એક અધ્યયન’ – પી.એચ. ડી. નો વિષય
• તેમના માર્ગદર્શન હેઠળ દસ વિદ્યાર્થીઓએ પી.એચ. ડી. ની પદવી મેળવી છે.
• લેખન આરંભ –   પ્રથમ લેખ 11 વર્ષની ઉંમરે પ્રગટ થયો.
• પ્રથમ પુસ્તક ‘વતન,તારાં રતન’ કૉલેજકાળ દરમિયાન પ્રગટ થયું
• 1962 – કોલમ લેખન શરું થયું
• અહિંસા અંગેના કાર્યક્રમો – શાકાહાર અંગે સંપાદનો/પ્રકાશનો/સેમિનારો/પ્રવચનો તથા પ્રચારના ૧૦ કાર્યોમાં ભાગીદારી
• ગંગાબા તથા મોહિનાબા કન્યા વિદ્યાલયોમાં જૈનધર્મ વિષયક અભ્યાસક્રમોના આયોજનોમાં ફાળો
• ઈન્સ્ટિટ્યુટ ઑફ જૈનોલોજીના મુખ્ય કાર્યકર્તા
• ‘જયભિખ્ખુ સાહિત્ય ટ્રસ્ટના મુખ્ય સંચાલક  
• આંતર્ રાષ્ટ્રિય ક્ષેત્રે કામગીરી
  • 1984 – પહેલી વખત યુ.કે.તથા યુ.એસ.એ.ગયા. 
  • 1986 – પહેલી વખત અમેરીકામાં લોસ એંજેલસ ગયા ; ત્યાર બાદ વિદેશ-પ્રવાસ –  28
  • ઇંસ્ટિટ્યુટ ઑફ જૈનોલોજીના ભારતના કો-ઓર્ડિનેટર;  તેના દ્વારા થતી જૈન વાચનમાળાના અભ્યાસક્રમોના આયોજક;  જુદી જુદી ૨૮ સંસ્થાઓમાં ઉચ્ચ પદે રહીને સેવાઓ
  • (w.w.f.)ના અધ્યક્ષ ડ્યૂક ઑફ એડનબરો પ્રિંસ ફિલિપને ‘સ્ટેટમૅંટ ઑન નેચર’પ્રસ્તુત કરનાર મંડળમાં
  • 1993 –  પાર્લામેન્ટ ઓફ વર્લ્ડ રિલિજિયન્સ, શિકાગોમાં વક્તા
  • 1994 – પોપ જોન પોલ ની મુલાકાત લેનાર પ્રતિનિધિ મંડળમાં જૈન ધર્મના અગ્રણી તરીકે
  • નાઇરોબીની સ્કૂલોમાં જૈન ધર્મ વિષયક કામગીરી
  • હાર્પર કૉલિન્સ પ્રકાશિત ‘તત્વાર્થ સૂત્ર’ના મંડળમાં સભ્ય
  • નામદાર પોપ  જ્હોન પૉલ(૨)ને મળનાર પ્રથમ જૈનમંડળના સભ્ય
  • પિટ્સ્બર્ગ અને ટોરોંટો માં  જૈન સંસ્થાઓ તરફથી એવોર્ડ                                                            
  • દેશ-વિદેશમાં વિવિધ વિષયો પરનાં વ્યાખ્યાનો – 37
  • “જૈના”ના કન્વેન્શનમાં કી-નોટસ્પીકર
  • કેપટાઉનમાં યોજાએલ ‘પાર્લામેન્ટ ઑફ રિલિજિયન્સમાં વક્તા અને ભારતના સંયોજક.
• કૉલમ લેખન
  • ગુજરાત સમાચારમાં રમત જગતની – ‘રમતનું મેદાન’ ; ઐતિહાસિક કથાઓ –   “ઈંટ અને ઈમારત”; અને જીવનકથાઓની – ‘ઝાકળ બન્યું મોતી’  બહુજ વંચાતી કોલમો ; એકલા ‘ઇંટ અને ઇમારત’, ‘આકાશની ઓળખ’, અને ‘પારિજાતનો સંવાદ’  માં પ્રસિધ્ધ થયેલા લેખો જ પુસ્તકાકારે પ્રસિધ્ધ કરવામાં આવે તો સો એક ગ્રંથો થાય !
  • 1970 થી –  ગુજરાત ટાઇમ્સ (નડિયાદ)માં “પાંદડું અને પિરામિડ”
• ગુજરાત વિશ્વકોશ  ટ્રસ્ટના સ્થાપનાકાળથી તેની સાથે જોડાયેલા છે.
• અનુકંપા ટ્રસ્ટ , વિદ્યાવિકાસ ટ્રસ્ટ, મહાવીર માનવ કલ્યાણકેન્દ્ર  વિ, માં સક્રીય કામગીરી
• વર્તમાનમાં ગુજરાતી સાહિત્ય પરિષદના પ્રમુખ

પ્રદાન

• જીવન ચરિત્ર લેખન, રમત ગમત અને જૈન ધર્મનું સાહિત્યમાં  ખાસ  પ્રદાન 
• જીવન ચરિત્રો- 19 ; બાળસાહિત્ય – 17;  ચિંતન સાહિત્ય – 16 ; સંશોધનાત્મક – 7 ; પ્રૌઢ સાહિત્ય – 4; વિવેચન – 4 ; વાર્તા સંગ્રહો – 3 ; સંપાદનો- 9 ;  તત્વજ્ઞાન – 1 ; પત્રકારત્વ – 1; અનુવાદ – 1 ;  હિન્દી-અંગ્રેજી પુસ્તકો – 14

મૂખ્ય રચનાઓ      

• પત્રકારત્વ – અખબારી લેખન+, સાહિત્ય અને પત્રકારત્વ
• રમત ગમત – અપંગનાં ઓજસ+ , ભારતીય ક્રિકેટરો, ક્રિકેટ રમતાં શીખો
• ચરિત્ર – મહામાનવ શાસ્ત્રી, સી.કે.નાયડુ , ભગવાન ઋષભદેવ, ફિરાક ગોરખપુરી વિ.
• વાર્તા –   એકાંતે કોલાહલ,  સુવર્ણમૃગ, મોતના સમંદરનો મરજીવો, અગમ પિયાલો, લોખંડી દાદાજી વિ.
• નિબંધ – ઝાકળ બન્યું મોતી, માનવતાની મહેંક, તૃષા અને તૃપ્તિ, જીવનનું અમૃત વિ.
• વિવેચન – શબ્દ સન્નિધિ, શબ્દ સમીપ, ભાવ્ન વિભાવન વિ.
• સંપાદન –  જયભિખ્ખુ સ્મૃતિ ગ્રંથ, દુલા કાગ સ્મૃતિગ્રંથ, ગુજરાત ટાઇમ્સના વિશેષાંકો આનંદઘન વિ.
• સંશોધન – ગત સૈકાની જૈન ધર્મની પ્રવૃત્તિઓ વિ.
• ધાર્મિક -જ્ઞાનવિમલ સૂરિ કૃત ‘સ્તબક’ , વાચક મેરૂસુંદર કૃત બાલાવબોધ વિ.
• બાળસાહિત્ય -લાલ ગુલાબ+ , ડાહ્યો ડમરો+, કેડે કટારી  ખભે ઢાલ + , મોતને હાથ તાળી + , હૈયું નાનું હિમ્મત મોટી + , ઢોલ વાગે ઢમાઢમ, ચાલો પશુઓની દુનિયામાં વિ.
• પ્રૌઢશિક્ષણ સાહિત્ય – મોતીની માળા
• અંગ્રેજી – Non Violance, Forgiveness, Stories from Jainism etc.

                                                 

સન્માન

• 1989 – બ્રિટનની ૧૭ જૈન સંસ્થાઓ દ્વારા હેમચન્દ્રાચાર્ય ઍવોર્ડ  
• 2000 – સંસ્કૃતિ સંવર્ધન ઍવોર્ડ
• 2000 –  નાનુભાઇ સુરતી ફાઉન્ડેશન દ્વારા મિલેનિયમ ઍવોર્ડ
• 2001 –  ‘જૈન રત્ન’ ઍવોર્ડ
• હરિ ૐ આશ્રમ એવોર્ડ, હેમચંદ્રાચાર્ય એવોર્ડ
• 2004  – ભારત સરકાર તરફથી પદ્મશ્રી 
• ગુજરાત સાહિત્ય સભા ધ.કા.ગાંધી સુવર્ણચંદ્રક
• +  કુલ ૩૩ સન્માનો/પારિતોષિકો/ચન્દ્રકો.

સાભાર

• મુકુન્દ પ્રા. શાહ
• ગુજરાત સમાચાર , નેટ પ્રકાશન
• જૈન સેન્ટર ઓફ અમેરીકા, ન્યુયોર્ક