કલાપી, Kalapi

“જ્યાંજ્યાંનજરમ્હારીઠરેયાદીભરીત્યાંઆપની,
આંસુમહીંએઆંખથીયાદીઝરેછેઆપની!”

“એ હું જ છું નૃપ, મને કર માફ બાઇ!
એજ હું છું નૃપ, મને કર માફ ઈશ !
…
હા ! પસ્તાવો – વિપુલ ઝરણું સ્વર્ગથી ઊતર્યું છે,
પાપી તેમાં ડૂબકી દઈને પુણ્યશાળી બને છે!”

“તુને ન ચાહું ન બન્યું કદી એ, એને ન ચાહું ન બને કદી એ,
ચાહું તો ચાહીશ બેયને હું, ચાહું નહીં તો નવ કોઇને હું!”

“તે પંખીની ઉપર પથરો ફેંકતા ફેંકી દીધો,
છૂટ્યો તે ને અરરર! પડી ફાળ હૈયા મહીં તો!”

“પ્રેમને કારણો સાથે સંબન્ધ કાંઈયે નથી,
કારણ પ્રીતિનું પ્રીતિ : પ્રેમીની લક્ષ્મી તે બધી.”

“વ્હાલી બાબા! સહન કરવું એ ય છે એક લ્હાણું!
માણ્યું તેનું સ્મરણ કરવું એ ય છે એક લ્હાણું !”

“હતી જ્યાં વસ્લની ખ્વાહિશ, મળ્યું ત્યાં ઝેરનું પ્યાલું !
મગર તે જામને ભરતાં કહે તુજ હાથ શું આવ્યું?”

“કટાયેલું અને બુઠું ઘસીને તીક્ષ્ણ તેં કીધું
કર્યું પાછું હતું તેવું, અરે દિલબર! હ્ર્દય મારું!”

#  રચનાઓ:   –  1  –   :   –  2  –   :  – 3 –  

# વિકિસ્રોત પર ‘કલાપીનો કેકારવ ‘

#   કલાપીનો મણિલાલ દ્વિવેદીને લખેલો પત્ર

#  એક વેલીને     :       વીત્યા ભાવો 

# વેબસાઇટ:    કલાપીના જીવન પર આધારિત નાટક     :    કલાપી મેમોરિયસ ફાઉન્ડેશન

 _________________________________________________________  

નામ              

• સુરસિંહજી તખ્તસિંહજી   ગોહેલ

ઉપનામ          

• કલાપી

જન્મ              

• 26 જાન્યુઆરી – 1874, લાઠી

અવસાન

• 9 જૂન – 1900, લાઠી

કુટુંબ 

• પત્ની
  • રમાબા ઉર્ફે રાજબા – રૂહા, કચ્છનાં કુંવરી (1889 – 15 વર્ષની વયે); એમનાંથી 8 વર્ષ મોટા
  • આનંદીબા ઉર્ફે કેસરબા – કોટડા, સૌરાષ્ટ્રનાં કુંવરી (1889 – 15 વર્ષની વયે) ; એમનાંથી 2 વર્ષ મોટા
  • શોભના – રમાબા સાથે પિયરથી 7-8 વર્ષની ઉંમરે આવેલ મોંઘી નામની દાસી (1898) ; એમનાંથી 7-8 વર્ષ નાના

             

અભ્યાસ

• 1882-1890 રાજકુમાર કોલેજ – રાજકોટ માં અંગ્રેજી પાંચ ધોરણ સુધી
• અંગત શિક્ષકો પાસે સંસ્કૃત, ઉર્દૂ, ફારસી સાહિત્યનો અભ્યાસ

વ્યવસાય

• 1895– લાઠી(ગોહિલવાડ, સૌરાષ્ટ્ર)ના રાજવી

પ્રદાન

• પ્રજાત્સલ રાજવી
• ખુદવફાઇવાળા ઊર્મિકવિ જેણે ગુજરાતી કલા સાહિત્યને સમૃધ્ધ કર્યું
• પ્રવાસ લેખન

મુખ્ય કૃતિઓ

• કાવ્યસંગ્રહ– કલાપીનો કેકારવ, કલાપીનો કાવ્યકલાપ , હમીરજી ગોહેલ (દીર્ઘકાવ્ય )
• વર્ણન – કાશ્મીરનો પ્રવાસ
• નિબંધ– સ્વીડનબોર્ગનો ધર્મ વિચાર

                  

જીવન

• 21 વર્ષની વયે રાજ્યાભિષેક (21 જાન્યુઆરી 1895)
• નાનપણથી જ લાગણીપ્રધાન, સાહિત્ય અને કુદરતી સૌન્દર્યનો ઘણો શોખ અને આદર્શ રાજવી બનવાની ઇચ્છા
• માતા પ્રત્યે ખૂબ જ પ્રેમ રાખતા અને માતાના મૃત્યુ બાદ રમાબા પ્રત્યે પણ તેવો જ પ્રેમ રાખતા
• આનંદીબા પ્રત્યે કદી પ્રેમ રાખી શક્યા નહીં પરંતુ પતિ તરીકેની બધી ફરજો અદા કરી
• રાજ્યની ખટપટમાં રમાબા સાથે ઉભા થયેલા મતભેદો દરમ્યાન દાસી મોંધી (પાછળથી શોભના)ની સાહિત્ય તથા તેમની રચનાઓ પ્રત્યેની રૂચી જોતાં તેમ જ તેના બુદ્ધિચાતુર્ય, સુંદરતા અને ભોળપણ જોતાં 20 વર્ષની ઉંમરે એની સાથે પ્રેમ થયો
• શોભના સાથેના પ્રણયને કારણે રાજખટપટ અને ગાદીત્યાગનો વિચાર
• વરિષ્ટ સાહિત્યકારોની સાથે મિત્રતા
• સ્વીડનબોર્ગના વિચારોની ઊંડી અસર
• 16 થી 26 વર્ષની ઉંમરનાં 10 વર્ષના ગાળામાં જ 500થી વધુ વિવિધ પુસ્તકોનો અભ્યાસ કરેલો અને 250 થી ઉપર ગુજરાતી સાહિત્યના ઘ્રેણા જેવી રચનાઓ કરેલી (કાવ્યસર્જન 1892થી શરૂ થયેલ)
• મહત્તમ કાવ્યો, પ્રણયતમ અને પ્રણયમંથન જેવા; ઘણાં કાવ્યો દ્વિઅર્થી અને પરમાત્માને સંબોધીને પણ લખેલા; કાવ્યોમાં વિષયોનું વૈવિધ્ય અને હ્રદયના ભાવો રહેલા છે; પત્ર સાહિત્યમાં પણ ઘણું ચિંતન સમૃધ્ધ કર્યું છે;
• મિત્રો અને સંબંધીઓને લખેલા તેમના પત્રો પણ તેમની માનવતાને મઘમઘાવે છે.
• 26 વર્ષની યુવાન  ઉંમરે મૃત્યુ  (કહેવાય છે કે રમાબાએ યુક્તિથી ઝેર પાયું હતું)

સન્માન  

• ‘રાજવી કવિ કલાપી’ નામનું એમનાં જીવન વિશેનું પુસ્તક
• એમના નામથી કુમારનો ‘કલાપી’ એવોર્ડ – ગઝલ માટે
• 1966માં ગુજરાતી ચલચિત્ર ‘કલાપી’ બનાવાયું જેમાં અભિનેતા સંજીવકુમારે કલાપીની ભૂમિકા ભજવેલી

 

સાભાર

• ગુર્જર સાહિત્યભવન – અમૃતપર્વ યોજના

વધુ વાંચો

• કલાપી – યજ્ઞેશ દોશી
• વિકીપીડીયાનો લેખ
• ‘સંદેશ’માં પ્રગટ થયેલ લેખ