રતિલાલ ‘અનિલ’, Ratilal ‘Anil’

“નથી એક માનવી પાસે બીજો માનવી હજી પહોંચ્યો,
‘અનિલ’, મેં સાંભળ્યું છે, ક્યારનો બંધાય છે રસ્તો !”

“અસ્તિત્વના પરાક્રમે આ શું કર્યું ‘અનિલ’
દર્પણ બનાવવા જતાં ચહેરો ફૂટી ગયો. “

“સહજમાં રહ્યો ને બધે વિસ્તર્યો,
રહ્યો જળ ને પાછો હું જળમાં તર્યો !
કે ‘સ્થિતિ’માં મારી રહી છે ‘ગતિ’
નથી હું મર્યો કે નથી અવતર્યો !”

” દિવાસળી એક જ વાર બોલે છે. ” – એક ચાંદરણું

# કાવ્યો    –  1  –     :   –   2   –    :        –  3   –       

#   ‘ચાંદરણા’

# એક લેખ        :      વેબ સાઇટ   +     +   ખાસ ફોન્ટ  ઇન્સ્ટોલ કર્યા બાદ

# તેમના અવસાન દિને સરસ અંજલિ – ‘પેલેટ’ પર

#  ‘ચિત્રલેખા’માં ઈન્ટરવ્યુ

__________________________________________  

નામ

• રતિલાલ મૂળચંદદાસ રૂપાવાલા

સમ્પર્ક

• ‘Kankavati’ , 13-14, Sai Samarpan Society, Behind Ashirvad township
  1, Bamroli road, Udhna,Surat – 394 210

જન્મ

• ૨૩, ફેબ્રુઆરી; 1919; સૂરત

અવસાન

• ૨૯, ઓગસ્ટ- ૨૦૧૩, સૂરત

અભ્યાસ

• પ્રાથમિક બે ધોરણ

વ્યવસાય

• પત્રકારત્વ

     આધેડ વયે 

  આજીવન કાર્યરત

તેમની ૯૫મી વર્ષગાંઠે સુરતમાં તરાહી મુશાયરો

જીવનઝરમર

• સાત આઠ વર્ષની  ઉમ્મરે જરીવણાટના કારખાનામાં અને પછી પાવરલૂમ્સમાં નોકરી
• સ્વાતંત્ર્યની લડતમાં કામગીરી; છ માસ જેલવાસ, જેમાં રવિશંકર મહારાજ, ગણેશ વાસુદેવ માવલંકર વિ. ના પરિચયમાં આવ્યા
• જેલમાં મેલેરીયા થયો ત્યારે દાદાસહેબ માવલંકર છૂપી રીતે તેમને દૂધ અને પાંઉ પહોંચાડતા. જેલમાં ચર્ચામાં ભાગ લેતાં જીભ ખૂલી
• પત્રકારત્વ: ગુજરાત સમાચાર તથા ગુજરાત મિત્ર આદિ દૈનિકોમાં નોકરી
• કંકાવટી , પ્યારા બાપુ, બહાર પ્રજ્ઞા સામયિકોનું સપાદન
• ‘કંકાવટી’ નું સંપાદન 43 વર્ષ સુધી (માર્ચ -2006 સુધી ) સંભાળ્યું , ‘કુમાર’ ના સારા સમયમાં બચુભાઇ રાવત વૃધ્ધ થતાં તેના સંપાદનની  ઓફર કંકાવટી’ની સેવામાં ઠુકરાવી, ઘણી વાર ‘ગાંઠનું ગોપીચંદન’ કરીને પણ  ‘કંકાવટી’ ચાલુ રાખ્યું .
• ઘણા વર્ષો સુધી મહાગુજરાત ગઝલ મંડલના મંત્રી રહ્યા, અને કોઇ લાલસા કે અભિપ્સા વિના પાયાનું કામ કરતા રહ્યા .
• 1940- 50 ના સમયમાં ગઝલકારો ‘ ફાટે ડોળે ભ્રામક ઇશ્કનાં ગીતો ગાનારા ‘ ગણાતા   ત્યારે ગુજરાતી ગઝલનું પાયામાં સંવર્ધન કરનાર વ્યક્તિ
• 1950 ના દાયકામાં આખો દિવસ સાંચાઓના અવાજો અને સાંજ અને રાતે સાહિત્ય સેવાને કારણે સતત માથાનો દુખાવો ઉપડ્યો. સૂરત અને મુંબાઇની હોસ્પીટલોમાં ઘણીવાર સારવાર લીધી.
• જીવનમા ઘણી વાર નોકરી વિના રહ્યા. ત્યારે માત્ર કોલમોના પુરસ્કારોમાંથી જીવન નિર્વાહ થતો
• અમૃત ‘ઘાયલ’ મદદે આવ્યા અને ગીરનારની તળેટીમાં ‘પ્યારા બાપુ’ ના સંપાદનની નોકરી મળી , જેમાં તેમનું ઘડતર થયું.
• મરક મરક, મસ્તીની પળો, ચાંદરણાં કોલમોના લેખક
• ચાંદરણાં અને મરકલાં જેવા નવા સાહિત્ય પ્રકારના સર્જક
• ખાદીના જાડાં કપડાં અને જાડાં ચશ્માં તેમના હંમેશના સાથી

મુખ્ય રચનાઓ

• કવિતા – ડમરો અને તુલસી, મસ્તીની પળોમાં (રૂબાઈસંગ્રહ)
• એક વાક્યમાં વિચાર –  ચાંદરણાં, મરકલાં
• જીવનચરિત્રો – આવા હતા બાપુ, ઈંદિરા ગાંધી
• નિબંધસંગ્રહ – આટાનો સૂરજ *
• હાસ્ય નિબંધ –  હાસ્ય લહરી
• સંસ્મરણો –  સફરના સાથી – ગઝલ સાહિત્યના ઇતિહાસનો દસ્તાવેજ , બકુલ ટેલરના અથાગ પ્રયત્નોથી લખાયો

સન્માન

• ગુજરાત સરકારનો પત્રકારત્વ માટેનો એવોર્ડ
• ગુજરાત સરકારનો વલી ગુજરાત એવોર્ડ
• 2006 –  સાહિત્ય અકાદમીનો પુરસ્કાર *

સાભાર

• તેમની વેબ સાઇટ
• ‘અભિયાન’ – જાન્યુઆરી – 2006
• શ્રી. જનક નાયક