લાવણ્યસમય, Lavanyasamay

નવમઇ વરસિ દિખવર દીધ,સમયરત્ન ગુરિ વિદ્યા દીધ

સરસતિ માત મયા તવ લહી, વરસ સોલમ વાણી હુઇ.

—

એક વયરી, વિષયલેડી એ બિહું, ત્રીજી વ્યાધિ

જાઉં ઉગતી છેડીઇ, તુ સિરિ હુઇ સમાધિ.

—

બોલઇ બોલઇ વાધઇ રાઢિ, કાંટઇ કાંટઇ વધાઇ વાડિ.

—-

નામ

મુનિ લાવણ્યસમય

કુટુંબ

પિતા – શ્રીધર

માતા – ઝમકલદેવી

મૂળનામ – લહુરાજ કે લઘુરાજ

જન્મ

ઇ.સ. ૧૪૬૫ અમદાવાદના અજદરપુરામાં

અભ્યાસ

અજદરપુરાના જીનાલયમાં

જીવનઝરમર

• નવ વર્ષની ઉંમરે પાટણમાં મુનિ લક્ષ્મીસાગરસૂરિના હસ્તે દીક્ષા ગ્રહણ કરી.
• જૈનમૂની સમયરત્ન તેમના ગુરુ મનાય છે.
• રાસ, પ્રબંધ, ચોપાઇ, સંવાદ, વિવાહલો, સ્તવન, સઝાય, છંદ, હમચડી, હરિયાળી, વિનતી ઇત્યાદિ પ્રકારની કુલ ૪૨ જેટલી કાવ્યકૃતિની રચના
• તેમની પ્રેરણાથી મેવાડના રાણા રત્નસિંહના મંત્રી કર્માશાહે શૈત્રૃંજય તીર્થનો સાતમો જીર્ણોદ્ધાર કરાવ્યો.

મુખ્ય રચનાઓ

1. વિમલપ્રબંધ

• ઇ.સ. ૧૫૧૨માં પ્રબંધ સ્વરૂપે રચાયેલ આ કૃતિમાં સુપ્રસિદ્ધ જૈન મંત્રી વિમળશાનું ચરિત્ર તેમાં આલેખ્યું છે.
• મુખ્યત્ત્વે ચોપાઇ સ્વરૂપે રચાયેલ આ રચનામાં દુહ, વસ્તુ, પવાડુ, દેશીઓના ઢાળનો પણ ઉપયોગ ય્હયો છે.

2. કરસંવાદ

• ઇ.સ. ૧૫૧૯માં રચાયેલ આ રચના ચોપાઇ અને દોહરામાં છે
• વરસી તપના પારણા સમયે ભગવાન ઋષભદેવ શ્રેયાંસકુમારને ત્યાં પધારે છે, ત્યારે શ્રેયાંસકુમાર તેમને ઇક્ષુરસ(શેરડીનો રસ) વહોવરાવે છે. આ સમયે ભગવાનના બે માંથી કયો હાથ ભિક્ષા લેવા માટે પહેલા આગળ આવે તે વિશે બન્ને વચ્ચે થતાં વિવાદનું સુંદર કલ્પનાચિત્ર આલેખ્યું છે.

3. નેમિરંગરત્નાકરછંદ

• અધિકાર ૧ અને અધિકાર ૨ એવા બે ખંડોમાં રચાયેલ આ રચનામાં ભગવાન નેમીનાથના જન્મથી માંડીને, લગ્ન માટે ભગવાન શ્રીકૃષ્ણના ઉદ્યમ, લગનપ્રસંગે જીવહિંસાથી થતો વૈરાગ્યભાવ, સંસારત્યાગ, ગિરનાર પર્વત પર તપસ્યા અને કેવળજ્ઞાનની પ્રાપ્તી, સંસારીઓને નેમીનાથની દેશના વગેરે પ્રસંગો વર્ણવ્યા છે.
• રાજમતીની વિરહવેદનાનું વર્ણન કરતો ખંડ સહુથી આસ્વાદ્ય અંશ છે.
• આ રુતિ રંગરત્નાકર પ્રબંધના નામે પણ ઓળખાય છે.

4. નેમિનાથ હમચડી

• ઉપર્યુક્ત વિષય પર ૮૪ કડીની હમચડી સ્વરૂપની એક લખુકૃતિની ઇ.સ. ૧૫૦૮માં રચના કરી.
• હરિગીતિકા છંદમાં રચાયેલ આ રચના સમૂહનૃત્ય સાથે ગાવા વપરાય છે.

અન્ય રચનાઓ

• યશોભદ્રસૂરિ રાસ વગેરે ૪૨ રચનાઓ

સાભાર

ગુજરાતી સાહિત્યનો ઇતિહાસ (ગ્રંથ ૨ ખંડ ૧)