ગુજરાતનાં પનોતા સંતાનોનો પરિચય
સાભાર – શ્રી. જીતેન્દ્ર પાઢ
ગુજરાત વિશે ગુજરાત સરકારે એક સરસ માહિતીસભર, સચિત્ર પ્રકાશન બહાર પાડ્યું છે. આ રહ્યું –
મનીષા મહેતા અને મિત્રો
આની સાથે જૂની પરંપરાઓ, ભોજન વ્યવસ્થા, અતિથિ સત્કાર, ઘણું સંકળાયેલું મળી આવશે કેમ કે મેં લાઠીની મુલાકાત વખતે એક જુના ઘરમાં કોઠાર રૂમ ભરીને એટલે કે જથ્થાબંધ આ ઢીંચણિયા જોયાં હતા .
ત્રણ ત્રણ દિવસ રોકાતી જાન માટે ગોદડાં જેમ ઘરે ઘરેથી ઉઘરાવી લેવાતાં એવું જ ઢીંચણિયાઓનું પણ હશે. કેમ કે એ દાદાના કહેવા અનુસાર જાન જમવા બેસે કે નાતનો જમણવાર હોય, દરેક વ્યક્તિને ઢીંચણિયા આપવામાં આવતાં.
પાથરણું, પાટલી અથવા બાજોઠ સાથે આ ઢીંચણિયું પણ ગોઠવવામાં આવતું.
પતરાવળી, પડિયો અને પિત્તળનાં પ્યાલાં હોય, કમંડળોમાંથી પડિયામાં દાળ પીરસાતી હોય ત્યારે દાળનાં રેલાં સળંગ પડતાં જાય…એ વરાની દાળની એક અલગ જ સુગંધ જાણે ભૂખ ઉત્તેજિત કરતી…જમનારાનાં હાથ પણ દાળ ભરેલાં જ હોય..કેમ કે ચમચીઓ નહોતી.
આ રીતે માન પૂર્વક બેસાડી ને આગ્રહ પૂર્વક પરિવારનાં સભ્યો દ્વારા જ પીરસીને જમાડવાનાં હતાં અને છેલ્લે વડીલો આગ્રહ કરવા નીકળે, જમનારા અતિથીનું મોઢું ખોલાવીને પરાણે લાડવો કે મોહનથાળ ખવડાવતી વખતે જે વાતાવરણ જામે…એકાદ વ્યક્તિ જમનારાનાં હાથ પકડી લે..”નહિ ખવાય… નહિ ખવાય ..”ના ઉદગારો નીકળે ન નીકળે ત્યાં એનું મોં મોટા મીઠાઈના દડબાંથી ભરી દેવામાં આવે…સામે પક્ષે પણ..”હવે તમારે પણ લેવું જ પડશે..”કહીને યજમાનને પણ એવા જ સ્નેહાગ્રહથી ખવડાવવામાં આવે….અને જો આ આગ્રહની પ્રથામાં બન્ને પાત્રોમાંથી કોઈ કાચાપોચા નીકળ્યાં તો પાછળથી એમની ટીકા પણ થાય..
જમણવાર પતે પછી પાછળથી ઘરે ઘરે મોકલાતાં પીરસણીયામાં જમવા ન આવી શકનારા સભ્યોને પણ સાચવી લેવાની વૃત્તિ હતી. આ સભ્યોમાં વિધવા બહેનો ખાસ હતી કેમ કે એમને જાહેરમાં અવવાવી મનાઈ હતી..આમ સારા અને ખરાબ રિવાજો સમાંતરે ચાલતાં.
કંઈક રિવાજો જોઈ ચૂકેલા આ ઢીંચણિયા હજુ એક પેઢી સુધી આવી યાદો સ્વરૂપે સચવાયેલા રહેશે..હવેની બુફેની જાતે પીરસી, ઊભા ઊભા જમી લેવાની પ્રથામાં આવી વસ્તુઓ અને વાતો ઇતિહાસ બની જશે.
આ ઢીંચણિયું જ્યારે જમવા બેસીએ ત્યારે ગોઠણ નીચે રાખવામાં આવે છે.
વધારે કહુ…કાંસાની થાળી બાજોટ ,જમ્યા પહેલા પિત્તળ નો પાણી ભરેલા કરશો સાથે ભોજનની થાળી મા અગ્નિ દેવતા વૈશ્વાનર ની જઠરાગ્નિ ઠારવા આહવાન, શ્લોક બોલી ને પ્રાર્થના કરીને થાળી ને પગે લાગવાની પરંપરા ….અને આ બધાને સાથ આપનાર ગોઠણ નીચે રાખેલું ઢીચણીયુ….જોકે આ બધી સંસ્કૃતિઓ તો હવે લુપ્ત થતી જાય છે. આ બધા સંયોજનથી જે વ્યક્તિનું વ્યક્તિત્વ નુ અદ્ભૂત નિર્માણ થાય છે ને ત્યારે સંસ્કૃતિ ને આગળ વધારવામાં ખૂબ જ અગત્યનો ભાગ ભજવે છે.
જો જમતી વખતે ઢીંચણિયું ડાબા પગના ઢીંચણ નીચે રાખવામાં આવે, તો જમણી સૂર્યનાડી શરૂ થાય છે, અને જમણી બાજુ મૂકો તો ચંદ્રનાડી શરૂ થાય છે. દૂધપાક, બાસુંદી, લાડુ, વગેરે મિષ્ટાન્ન જમવામાં સૂર્યનાડીનો ઉપયોગ થાય છે. આથી ઢીંચણિયું ડાબા પગના ઢીંચણ નીચે રાખવાથી એ બધું પચી જાય છે. અને જો ખાલી દૂધ, દહીં કે પ્રવાહી પીવામાં આવે તો જમણી બાજુ ઢીંચણિયું મૂકી ચદ્રંનાડી શરૂ કરાય છે, જેથી પ્રવાહી હજમ થઈ જાય. આવું ક્યાંક વાંચ્યું હતું.
આપણે ગુજરાતી લેક્સિકોનથી પરિચિત છીએ અને બહુ વાપરીએ પણ છીએ. પણ કદીક એમ બને કે, એમાં કોઈ શબ્દ ન પણ મળે.
એનો એક બીજો વિકલ્પ આજે મળી ગયો –
આ ચિત્ર પર ક્લિક કરો.
‘સુરતના નગરબાપા’ – શ્રી. ભગવતીકુમાર શર્મા
–
–
–
–
–
———————————————————————
સમ્પર્ક
જન્મ
અવસાન
કુટુમ્બ
શિક્ષણ
વ્યવસાય
તેમના વિશે વિશેષ
રસના વિષયો
રચનાઓ
સાભાર
– ગાંધીજી નો ‘બાબલો’
– ગાંધીજીની મૂળ શોધ સત્યની હતી. સત્ય એટલે સાચું બોલવું એટલી સાદી સમજમાંથી એ શોધ વધુ ને વધુ વિસ્તરતી અને વધુ ને વધુ ઊંડી ઊતરતી ગઈ. એનો બીજો તબક્કો આવ્યો સત્ય એટલે મન, વચન અને કર્મથી સત્ય; જેવું વિચારીએ તેવું બોલીએ અને જેવું બોલીએ તેવું જ કરીએ, ત્યાં સુધી તેઓ પહોંચ્યા.
– ગુજરાતી સાહિત્ય પરિષદની વેબ સાઈટ પર
– શ્રી. રામ ગઢવીના બ્લોગ પર માહિતી
– તેમના વિચારો ‘ સર્વોદય પ્રેસ’ના બુલેટિન પર
———————————————————————-
ગુજરાતી સાહિત્ય અકાદમી દ્વારા સર્જિત વિડિયો
ગાંધી કથા – ન્યુ જર્સી
ગાંધી કથા – સાદરા
——————
જન્મ
અવસાન
કુટુમ્બ
શિક્ષણ
વ્યવસાય
તેમના વિશે વિશેષ
રચનાઓ
(હિન્દી, ગુજરાતી અને અંગ્રેજીમાં ૫૦ જેટલાં પુસ્તકો)
સન્માન
સાભાર
—————-
વિશેષ વાંચન…
પરિચયો
– તેમના પૌત્ર અને ‘સફારી’ના સંપાદક હર્ષલ પુષ્કર્ણા કહે છે, ‘દાદાજીને કોઈ પણ વિષયમાં ઊંડા ઊતરવાનું ગમતું હતું. તેઓ બધું જ વાંચતા. વાંચનની સ્વભાવગત ટેવ તેમના પુત્ર નગેન્દ્ર વિજય અને સરવાળે મારામાં વારસાગત ઉતરી છે.’
– જમવા બેસતા ત્યારે તેમને મજાકમાં કહેતો કે થોડી જગ્યા રાખજો બીજું ભોજન (૧૪ ગોળીઓ) પણ લેવાનું છે, પણ આવી માંદગી વચ્ચે તેમણે ક્યારેય લખવાનું બંધ કર્યું નહીં.’ – નાગેન્દ્ર વિજય
– અહીંથી એમની પ્રખ્યાત સત્યકથા ‘જિંદગી જિંદગી’ ડાઉનલોડ કરો.
– ‘ દિવ્ય ભાસ્કર’માં પ્રકાશિત એક વિગતવાર અભ્યાસ લેખ
– તેમના પૌત્ર ‘હર્શલ’ નો એક સરસ લેખ
——————————————————
નામ
ઉપનામ
જન્મ
અવસાન
કુટુમ્બ
શિક્ષણ
વ્યવસાય
જિંદગી જિંદગી – એક રોમાંચક સત્યકથા
[ એ વિશે ટૂંકાણમાં અહીં વાંચો ]
તેમના વિશે વિશેષ
‘બિલાડી સ્વેચ્છાથી પાણીમાં પડે ખરી?’
‘બોમ્બે નેચરલ હિસ્ટ્રી સોસાયટી’ના જર્નલના ડિસેમ્બર ૧૯૪૨ના અંકમાં નદી તરી જતા વાઘનો ઉલ્લેખ છે. તે પરથી મને ભાદર નદીના ખારા પાણીને તરીને સામે પાર ગયેલા મનાતા એક બિલાડાનો બનાવ યાદ આવે છે.
બિલાડી અને વાઘ નિકટના સંબંધી છે અને ભીંજાવાનું પસંદ નથી કરતાં. મને તો વાઘ સાથે નહીં પણ બિલાડા સાથે જ પ્રસંગ પડ્યો છે!
અઢી-ત્રણ વર્ષ ઉપર ભાદરના મુખ ઉપર નવીબંદરમાં હું રહેતો ત્યારે મારું ઘર ચીડિયાખાનું જ હતું. એ સરકારી મકાનમાં બિલાડી ન આવે તે માટે હું ખાસ તકેદારી રાખતો, પરંતુ એક હ્યષ્ટપુષ્ટ બિલાડો મારા પક્ષીઓનો કલ્લોલ સાંભળી, ઘણી વાર તાડન પામ્યા છતાં, ઘરમાં દાખલ થવાની તષ્ણા દાબી શકતો નહીં.
ધર્મભાવના આડે ન આવી હોત તો કદાચ હું એ બિલાડાનો શિકાર કરી નાખત! પછી તો ‘સાપ મરે નહીં અને લાઠી ભાંગે નહીં’ એવો ઉપાય મેં શોધી કાઢ્યો. મેં એક યુક્તિ રચી. એક ટ્રંક ખાલી કરાવી તેમાં દૂધની વાટકી રાખી ટ્રંક ઉઘાડો રાખ્યો. બિલાડો ફળિયામાં દેખાયો ત્યારે હું ટ્રંકની બાજુમાં ખાટલા પર ઓઢીને સૂઈ ગયો.
બિલાડો ઘરમાં દાખલ થઈને ખૂબ સાવચેતી રાખ્યા પછી ટ્રંકમાં દાખલ થયો. તેનો દૂધ પીવાનો અવાજ સાંભળી મેં પાછળથી ટ્રંકનું ઢાંકણું હડસેલી બંધ કરી દીધું! મારી સફળ યુક્તિ પર ફિદા થઈ મેં ટ્રંક પટાવાળાને સ્વાધીન કરી દીધો અને પટાવાળો તેને ભાદરના સામે કાંઠે મૂકી આવ્યો.
એ નાના ગામમાં બધાએ મારી ચપળતા અને બુદ્ધિની તારીફ કરી! (મારા જેવા ‘મોટા’ માણસે આવું નકામું કામ કર્યા બદલ ખાનગીમાં મારી હાંસી કરી હોય તો તેની મને ખબર નથી!)
પણ અફસોસ! બીજા દિવસે એ દુષ્ટ બિલાડો લાલસાભરી નજરે મારા આંગણામાં આવી ઊભો રહ્યો. તપાસ કરી તો ખબર પડી કે બિલાડો પાણી તરીને આવ્યો હોવો જોઈએ
રચનાઓ
સાભાર
”બદલાતા સમય અનુસાર સમાજ વ્યવસ્થામાં આપણે પરિવર્તન નથી લાવતા ત્યારે અનેક વિકૃતિઓ પેદા થાય છે, અને સમાજ દોષપૂર્ણ અને રુગ્ણ થઇ જાય છે,માનવતા મરી પરવારે છે.”
– અવંતિકા ગુણવંત
“પહેરવે ઓઢવે મહારાષ્ટ્રીયન જેવાં જણાતાં આ સન્નારી સ્નેહની મૂર્તિ છે.અત્યંત સંવેદનશીલ હૈયું, જીવન મૂલ્યોને ઓળખવાની દ્રષ્ટિ,કશાય અલંકાર ,આડંબર કે અવતરણો વિના સરળ વિચરતી એમની કલમ એ એમની નીજી મૂડી છે…..જીવનને ઉચ્ચતર બનાવવાની પ્રેરણા આપનારા પ્રસંગો આલેખવામાં અવંતિકાબેનનો જોટો મળવો મુશ્કેલ.”
– ઉત્તમ ગજ્જર
તેમનો પોતાના શબ્દોમાં પરિચય ‘ ગુજરાતી સાહિત્ય સંગમ’ ઉપર
તેમના અવસાન બાદ એક ભાવભરી સ્મરણાંજલિ
એક વાર્તા ……. “માતા-કુંવારી કે પરણેલી ”
—————————————–
સંપર્ક
જન્મ
અવસાન
કુટુમ્બ
અભ્યાસ
વ્યવસાય
તેમના વિશે વિશેષ
રચનાઓ
સન્માન
સાભાર
પ્રેરક અવતરણ
“આપણે પ્રકૃતિના અંશ છીએ, એટલે સ્વાભાવિકતાથી વિવેકપુરઃસર જીવન જીવવાથી સુખ અને શાંતિનો અનુભવ થાય છે.”
તેમના વિશે…
– રાધેશ્યામ શર્મા
તેમણે જવાબ આપેલા કેટલાક અદ્ભૂત પ્રશ્નો – ( નોન ગુગલી !)
——————————————————
સમ્પર્ક
ઉપનામ
જન્મ
કુટુમ્બ
શિક્ષણ
વ્યવસાય
તેમના વિશે વિશેષ
હોબીઓ
રચનાઓ
સન્માન
સાભાર
નામ
નિરંજન માવલસિંહ વર્મા
જન્મ
ઇ.સ. ૧૯૧૭ ; ગામ – રાજડા, જિ. જામનગર
અવસાન
ઇ.સ. ૧૯૫૧ ; મદનપલ્લી – આંધ્ર પ્રદેશ
અભ્યાસ
નામ
જયમલ્લ પ્રાગજીભાઇ પરમાર
જન્મ
૬ નવેમ્બર ૧૯૧૦
અવસાન
૧૩ જૂન ૧૯૯૧
અભ્યાસ
ગુજરાતી શબ્દકોશ
ઈ-વિદ્યાલય, નવી સામગ્રી
ગુજરાતી પ્રતિભા પરિચય 
વાચકોના પ્રતિભાવ