ડાંગ – ગુજરાતનું કાશ્મીર

અક્ષરનાદ પર ડાંગ વિશે અમદાવાદના શ્રી. મેહુલ સુતરિયાનો લેખ વાંચવા  અક્ષરનાદ પર પહોંચી જાઓ –

ડાંગના ઢગલાબંધ ફોટા જોવા અહીં ક્લિક કરો.

 

Advertisements

સોમનાથ મંદિર – યાત્રાધામ સોમનાથ

—

આવા ઘણા બધા વિડિયો અહીં….

સ્થળનું નામ:

• સોમનાથ / પ્રભાસ પાટણ સોમનાથ

સ્થાન:

• વેરાવળ પાસે. જિલ્લો સોમનાથ. પશ્ચિમ ગુજરાત
• ગુજરાતના પશ્ચિમ દરિયા કિનારે

પ્રકાર:

• યાત્રાધામ
• પ્રાચીન ઐતિહાસિક સ્થળ
• દરિયાકિનારાનું સ્થળ
• પર્યટક સ્થળ

મહત્ત્વ:

• ભગવાન શિવનું હજારો વર્ષ પુરાણું ભવ્ય સોમનાથ મંદિર – અરબી સમુદ્રના તટ પર
• આ મંદિરમાં ભગવાન શિવની પૂજા સોમેશ્વર મહાદેવ તરીકે
• હિંદુઓનાં પવિત્ર બાર જ્યોતિર્લિંગો પૈકી એક સોમનાથ મંદિરનું જ્યોતિર્લિંગ
• સોમનાથ મંદિરનું જ્યોતિર્લિંગ બાર જ્યોતિર્લિંગોમાં પ્રથમ જ્યોતિર્લિંગ
• ભગવાન શ્રીકૃષ્ણએ સોમનાથમાં દેહત્યાગ કરી અહીંથી જ નિજ ધામ પ્રતિ પ્રસ્થાન કર્યું હતું

વિશેષતાઓ:

• બેનમૂન સ્થાપત્યથી સુશોભિત, પુનરોદ્ધાર પામેલ સોમનાથ મંદિર
• મંદિરના આદિ જ્યોતિર્લિંગની ભક્તિભાવભરી આરતી- સવાર, બપોર, સાંજ
• હૃદય ધડકાવી દે તેવાં સ્પંદનો જગાવતી સંગીતમય આરતી
• રાત્રે મંદિરના પ્રાંગણમાં રોચક ‘સાઉન્ડ એન્ડ લાઇટ શો’
• મંદિરની દિવાલોને અથડાતાં અરબી સમુદ્રનાં મોજાં
• ભગવાન શ્રી કૃષ્ણને જે સ્થળે પારધીનું તીર વાગ્યું હતું તે ભાલકા તીર્થ
• ભગવાન શ્રી કૃષ્ણએ જે સ્થાને દેહત્યાગ કર્યો તે નિજ ધામ પ્રસ્થાન તીર્થ
• અતિ પ્રાચીન મંદિરનાં નવસો વર્ષ જૂનાં ખંડેરોના અવશેષોનું મ્યુઝિયમ
• સોમનાથ મંદિરથી અર્ધો કિલોમીટર દૂર ત્રિવેણી સંગમ – અહીં હિરણ, કપિલા અને સરસ્વતી (ગુપ્ત સરસ્વતી) આ ત્રણ નદીઓ સમુદ્રમાં સમાય

વર્ણન/ અન્ય વિગતો:

(1) સોમનાથ મંદિર સંકુલ

• સોમનાથ મંદિરનું અવર્ણનીય શિલ્પ-સ્થાપત્યકામ ચાલુક્ય શૈલીથી
• વિશિષ્ટ શૈલીથી બંધાયેલ છેલ્લા આઠસો વર્ષનું એકમાત્ર મંદિર
• મંત્રમુગ્ધ કરતાં કોતરણીકામવાળાં ભવ્ય ગર્ભગૃહ, સભામંડપ અને નૃત્યમંડપ
• 150 ફૂટ શિખર પર દસ ટન વજનનો કલશ તથા 27 ફૂટ લાંબો ધ્વજદંડ
• મંદિર પ્રાંગણમાં બેસવા માટે ચારે તરફ લૉન/ બેન્ચિઝ – બાંકડા
• મંદિરનાં પ્રાંગણમાં બેઠાંબેઠાં વિશાળ અરબી સમુદ્રનાં અફાટ વિસ્તારનું મનોહર દ્રશ્ય
• મંદિરની પાછળની પાળેથી સમુદ્રની જળરાશિ પર સૂર્યાસ્તનું અદભુત દર્શન
• મંદિરનાં પ્રાંગણમાં અનોખો, દક્ષિણ ધ્રુવ સૂચક તીરસ્તંભ
• સોમનાથના તીરસ્તંભથી ઠેઠ દક્ષિણ ધ્રુવ સુધીના રસ્તે માત્ર સમુદ્ર જ સમુદ્ર
• પ્રાચીન સોમનાથ મંદિરનાં ઐતિહાસિક અવશેષોનું મ્યુઝિયમ
• મંદિરના સંકુલમાં પ્રાચીન સોમનાથ મંદિરની જગ્યાએ અહલ્યાબાઈએ બંધાવેલ અહલ્યેશ્વર મંદિર
• ગણપતિજી અને હનુમાનજીનાં દર્શનીય મંદિર

(2) નિજ ધામ પ્રસ્થાન તીર્થ સંકુલ

• સોમનાથ મંદિરથી આશરે 2 કિલોમીટર દૂર, આશરે દસ મિનિટની ડ્રાઇવ પર
• આ પવિત્ર તીર્થ હિરણ્ય (હિરણ) નદીના શાંત અને પાવન તટ પર
• અહીં ભગવાન શ્રીકૃષ્ણએ પોતાના અવતાર કાર્યનું સમાપન કર્યું
• નિજ ધામ પ્રસ્થાન તીર્થ ગોલોકધામ અથવા દેહોત્સર્ગ તરીકે પણ ઓળખાય
• ભગવાન શ્રીકૃષ્ણનું ધામ તેથી ‘ગોલોકધામ’
• અહીં ભગવાન શ્રીકૃષ્ણએ પાથિવ દેહ છોડ્યો, તેથી આ સ્થાન ‘દેહોત્સર્ગ’
• ભગવાન શ્રીકૃષ્ણ પોતાના ધામે પ્રસ્થાન કરી ગયા, તેથી ‘નિજ ધામ પ્રસ્થાન’
• આ સંકુલનાં પટાંગણમાં ભગવાન શ્રી કૃષ્ણની ચરણ પાદુકા, દાઉજી બલરામજીની શેષનાગ ગુફા, ગીતા મંદિર, લક્ષ્મીનારાયણ મંદિર, મહાપ્રભુજીની બેઠક
• આ સ્થળેથી ભગવાન શ્રી કૃષ્ણ યોગધારણાથી પોતાના ધામે સંચર્યા
• અહીં ‘પાદુકા છત્રી’ – ચરણ મંડપમાં ભગવાન શ્રીકૃષ્ણની ચરણપાદુકાઓ છે
• ભગવાને વડીલ બંધુ બલરામજીને અહીંથી શેષનાગ સ્વરૂપે પાતાળમાં જવા અનુમતિ આપે તે સ્થાન દાઉજીની શેષનાગ ગુફા અહીં છે
• ગીતા મંદિરમાં ચારે દિવાલો પર શ્રી ગીતાજીના અઢાર અધ્યાયના બધા જ શ્લોકોનું આલેખન
• લક્ષ્મીનારાયણ મંદિરમાં શંખ ચક્રધારી લક્ષ્મીનારાયણ ભગવાન બિરાજમાન
• મહાપ્રભુજી શ્રી વલ્લભાચાર્યજીની બેઠક (65મી બેઠક) અહીં છે (ભારતમાં મહાપ્રભુજીની 84 બેઠકો છે)
• મહાપ્રભુજી શ્રી વલ્લભાચાર્યજીએ 500 વર્ષ પહેલાં અહીં ભાગવત સપ્તાહ યોજી હતી
• નિજ ધામ પ્રસ્થાન તીર્થ શાંત હિરણ નદીતટ પર આવેલ મનોહર અને મનને પરમ શાંતિ આપે તેવું પવિત્ર સ્થાન

(3) ત્રિવેણી સંગમ તીર્થ

• નિજધામ પ્રસ્થાન તીર્થ (ગોલોકધામ / દેહોત્સર્ગ) થી મંદિર તરફ પાછાં ફરતાં રસ્તામાં હિરણ્ય, કપિલા અને સરસ્વતી નદીઓના પવિત્ર સંગમ પર આ ત્રિવેણી સંગમ તીર્થ
• આ તીર્થ સોમનાથ મંદિર અને નિજ ધામ પ્રસ્થાનની વચ્ચે
• અહીં હિરણ, કપિલા અને સરસ્વતી- ત્રણે નદીઓ સમુદ્રને મળે, તેથી ત્રિવેણી સંગમ
• શ્રદ્ધાળુઓ ત્રિવેણી સંગમ તીર્થ પર સ્નાન કરી પિતૃતર્પણ કરે છે

(4)  ભાલકા તીર્થ

• ભાલકા તીર્થ સોમનાથ – વેરાવળના જૂના રોડ પર
• સોમનાથ મંદિરથી આશરે પાંચ કિલોમીટર દૂર
• અહીં ભગવાન શ્રીકૃષ્ણનું સુંદર મંદિર
• આ સ્થાને ભગવાન શ્રીકૃષ્ણને પારધીનું તીર વાગ્યું, જ્યારે ભગવાન દેહલીલા સંકેલવાના હેતુથી પીપળાના વૃક્ષ નીચે ધ્યાનસ્થ બેઠા હતા
• ભાલકા તીર્થ મંદિરમાં જમણા પગ પર ડાબો પગ ચડાવી આડે પડખે થયેલ ભગવાન શ્રી કૃષ્ણની ભાવવાહી મૂર્તિ – પગમાં તીર વાગેલ છે, પાસે પારધી ક્ષમા માગતો બેઠો છે

(5) સોમનાથમાં અન્ય દર્શનીય સ્થાનો

• ફોટોગ્રાફી માટે / સમય પસાર કરવા / શાંતિથી બેસવા / ટહેલવા ખૂબ લાંબો દરિયા કિનારો
• ત્રિવેણીના કિનારા પાસે શ્રી પરશુરામ મંદિર – જલેશ્વર મહાદેવ – તપેશ્વર મહાદેવ – પાંડવ ગુફા
• સોમનાથથી ભાલકા તીર્થ જતાં રસ્તામાં શશીભૂષણ મહાદેવ તથા ભીડભંજન ગણપતિજીનાં મંદિરો – દરિયામાં અર્ધ-ડૂબતાં શિવલિંગનાં દર્શન કરવા બપોરે સાડા ત્રણે પહોંચી જઈ, પછી આગળ ભાલકા તીર્થ જવું – અહીંથી પારધીએ ભગવાન શ્રી કૃષ્ણને તીર માર્યું હોવાની લોકવાયકા
• વેણેશ્વર મહાદેવનું મંદિર અને અન્ય સ્થળો

ઇતિહાસ/ ઐતિહાસિક મહત્ત્વ:

• પ્રાચીન પુરાણો અને અન્ય ધર્મગ્રંથો અનુસાર ચંદ્ર દેવતા દ્વારા સોમનાથ મંદિરની સ્થાપના
• ચંદ્રને તેમના શ્વસુર દક્ષ પ્રજાપતિનો શાપ હતો – તેમાંથી મુક્તિ પામવા ચંદ્રએ ગુજરાતના પશ્ચિમ કિનારે, અરબી સમુદ્રને કિનારે ભગવાન શિવની આરાધના કરી
• ભગવાન શિવે પ્રસન્ન થઈ ચંદ્રને દક્ષના શ્રાપમાંથી મુક્તિ અપાવી
• ચંદ્રએ અહીં સમુદ્ર કિનારે ભગવાન શિવનું ભવ્ય મંદિરનું નિર્માણ કર્યું
• ચંદ્ર (સોમ) દ્વારા નિર્મિત આ મંદિર તે જ સોમેશ્વર મહાદેવ કે સોમનાથ મહાદેવ
• પાંચેક હજાર વર્ષ પહેલાં અહીં સોમનાથમાં ભગવાન શ્રીકૃષ્ણએ પાર્થિવ દેહ ત્યાગ કર્યો
• મહાભારતના યુદ્ધ પછી, વ્યથિત ભગવાન શ્રીકૃષ્ણ દ્વારકા છોડી ગુજરાતમાં સોમનાથના દરિયા કિનારે આવ્યા
• સોમનાથ નજીક ભાલકા ખાતે પીપળાના વૃક્ષ નીચે બેઠા હતા ત્યારે એક પારધીએ તેમના પગની પાનીને હરણ સમજીને તીર માર્યું
• તીરથી આહત થયા પછી, દેહત્યાગના નિશ્ચયથી ભગવાન શ્રી કૃષ્ણ ભાલકા તીર્થ છોડીને હિરણ નદીના કાંઠે આવ્યા – ત્યાંથી તેમણે સદેહે સ્વધામ તરફ પ્રયાણ કર્યું જે સ્થાન આજે ‘નિજ ધામ પ્રસ્થાન તીર્થ’ કહેવાય છે –
• સોમનાથથી ઉના-દીવ રોડ પર આશરે 20 કિલોમીટર દૂર પ્રાચી ગામ
• પ્રાચીમાં માધવરાયજીનું મંદિર તથા પ્રાચીન મોક્ષનો પીપળો
• પ્રાચીમાં પિતૃતર્પણનું માહાત્મ્ય – પીપળે પાણી ચઢાવવાનું મહત્ત્વ
• કહે છે કે યુધિષ્ઠિરે અહીં ગોત્રહત્યાના દોષનિવારણ અર્થે પિતૃવિધિ કરી હતી
• મહાપ્રભુજી વલ્લભાચાર્યજી, સ્વામી સહજાનંદજી, મહાત્મા ગાંધી અને કસ્તુરબા સહિત ઘણાં પ્રાચીની મુલાકાતે આવી ચૂક્યાં છે

વિશેષ નોંધ:

• સોમનાથ જવા માટે તમારા પોતાના વાહનથી જવું હિતાવહ
• સોમનાથ અમદાવાદથી મોટરરસ્તે આશરે 400 કિલોમીટર (વાયા રાજકોટ- જૂનાગઢ)
• અમદાવાદથી કાર દ્વારા આશરે આઠ કલાકનો ખૂબ સરસ રસ્તો
• અમદાવાદથી ટ્રેન દ્વારા વેરાવળ / સોમનાથ આશરે આઠ કલાકનો રસ્તો
• સોમનાથ પહોંચવા સોમનાથ સ્ટેશન સુધીની ટ્રેનમાં સોમનાથ જ ઉતરવું
• અથવા વેરાવળ સ્ટેશનની ટ્રેન મળે તો વેરાવળ ઉતરી સોમનાથ પહોંચવું
• વેરાવળથી સોમનાથ માત્ર 6 કિમી દૂર
• વેરાવળથી સોમનાથ સસ્તા ભાડામાં છકડા / રીક્ષાથી વીસ મિનિટમાં સોમનાથ પહોંચી શકાય
• સોમનાથમાં રહેવા માટે સોમનાથ મંદિરની આસપાસ જ સોમનાથ ટ્રસ્ટ દ્વારા ખૂબ સારી વ્યવસ્થા
• સોમનાથ મંદિરની આસપાસ સોમનાથ ટ્રસ્ટના ઉત્તમ સગવડવાળા ઘણા ગેસ્ટ હાઉસ
• સોમનાથ ટ્રસ્ટ સંચાલિત નોંધપાત્ર ગેસ્ટ હાઉસમાં સાગરદર્શન, લીલાવતી અતિથિ ભવન, માહેશ્વરી અતિથિ ગૃહ વગેરેમાં ખૂબ કિફાયતી દરે એસી / નન-એસી રૂમ ની વ્યવસ્થા
• ઇકોનોમિક રહેવા માટે / ગ્રુપમાં રહેવા માટે સસ્તા રૂમ / ડોર્મિટરીવાળા ગેસ્ટ હાઉસ/ધર્મશાળાઓની સોમનાથ ટ્રસ્ટ દ્વારા વ્યવસ્થા
• સોમનાથ ટ્રસ્ટ સંચાલિત ગેસ્ટ હાઉસમાં કિફાયતી દરે નાસ્તા- ભોજનની સારી વ્યવસ્થા
• સોમનાથ-વેરાવળમાં અન્ય ખાનગી હોટલો / ગેસ્ટ હાઉસ
• સોમનાથમાં લોકલ ફરવા માટે બે દિવસ આપી શકાય તે ઇચ્છનીય
• લોકલ ફરવા છકડા/ રીક્ષા / ટેક્સી મળી જાય
• સોમનાથ મંદિરની મુલાકાતે જાવ ત્યારે નિયમોનું પાલન કરવું
• સોમનાથ મંદિરમાં ચુસ્ત સુરક્ષા હોવાથી જવાબદારીથી વર્તવું
• સોમનાથની મુલાકાત સાથે દીવ / સાસણ ગીર / માધવપુર વગેરે સ્થળો જોડી શકાય

સંબંધિત પોસ્ટ / લેખ:

• Somnath Trip: Everything that you should know
• Somnath Trust : Official Website 
• Gujarat Tourism: Government of Gujarat
• Gujaratindia

રાણકી વાવ (પાટણ)

વિકિપિડિયા પર 

યુનેસ્કોની વેબ સાઈટ પર

This slideshow requires JavaScript.

સ્થળનું નામ:

• રાણકી વાવ / રાણીની વાવ / રાની કી વાવ/ રાણીકી વાવ

સ્થાન:

• પાટણ. જીલ્લો પાટણ. ગુજરાત

પ્રકાર:

• ઐતિહાસિક સ્થળ
• પર્યટન સ્થળ
• સ્થાપત્ય-કલા ધામ
• પ્રાચીન સ્થળ

મહત્ત્વ:

• ઉત્તર ગુજરાતનું પ્રાચીન, ઐતિહાસિક સ્થળ
• યુનેસ્કો (UNESCO, UN) દ્વારા વર્લ્ડ હેરિટેજમાં સ્થાન
• ગુજરાતમાં માત્ર બે યુનેસ્કો પુરસ્કૃત વર્લ્ડ હેરિટેજ સાઇટ્સ: પહેલી સાઇટ વડોદરા – પાવાગઢ પાસે ચાંપાનેરનો કિલ્લો તથા બીજી સાઇટ પાટણની રાણકી વાવ
• કલા-સ્થાપત્યપ્રેમી પર્યટકો માટે આકર્ષક પ્રવાસ-સ્થળ
• પાટણ વિખ્યાત પટોળા-કામ માટે જગ-મશહૂર. પટોળાની કિંમત રુપિયાએક લાખથી વધુ

વિશેષતાઓ:

• રાણકી વાવ અગિયારમી સદીની પ્રાચીન વાવ (Step-well)
• લોકજીવન સાથે સંલગ્ન સંસ્કૃતિનું ઉત્કૃષ્ટ ઉદાહરણ
• ઉત્તમ સ્થાપત્ય અને વાસ્તુશાસ્ત્રનો લાલિત્યપૂર્ણ શિલ્પકલા સાથે સુભગ સમન્વય
• અનોખું બાંધકામ- સાત મજલા અને 340 થાંભલાઓ
• વાવની દીવાલો પર શૈવ અને વૈષ્ણવ માર્ગનાં અવર્ણનીય શિલ્પો

વર્ણન/ અન્ય વિગતો:

• ઉત્તર ગુજરાતમાં પાટણ શહેરમાં સરસ્વતી નદીને કિનારે રાણકી વાવ (રાણીની વાવ)
• આ વાવનું બાંધકામ પૂર્વ-પશ્ચિમ: પૂર્વમાં પ્રવેશદ્વાર, પશ્ચિમ તરફ જળકુંડ (વાવ)
• લગભગ 40 વર્ષ સુધી ચાલેલ રાણકી વાવનું બાંધકામ
• સ્થાપત્યવિદ્યાની અજાયબી સમી વાવમાં એક પછી એક સાત માળનું બાંધકામ
• વાવની (આશરે) લંબાઈ 68 મીટર, પહોળાઈ 20 મીટર અને ઊંડાઈ 27 મીટર
• અનુપમ કોતરણી ધરાવતા 340 સ્તંભો (થાંભલા)
• શૈવ-વૈષ્ણવ સંપ્રદાય ઉપરાંત અન્ય દેવી-દેવતાઓનાં શિલ્પો
• વિષ્ણુના દસ અવતારો આલેખતું ઉત્તમ શિલ્પકામ
• શિવ, પાર્વતી, વિષ્ણુ, રામ, સૂર્ય, માતા દુર્ગા, ચામુંડા, મહાલક્ષ્મી, કુબેર આદિની મનોહર પ્રતિમાઓ
• અપ્સરાઓ, યોગિનીઓના શિલ્પમાંથી પ્રગટતું અનુપમ દેહલાલિત્ય
• કમનીય કાયા પર સોળ શૃંગાર દર્શાવતાં મોહક નારી-શિલ્પો
• વાવ સાથે સંલગ્ન 30 કિમી લાંબી ગુપ્ત ટનેલ (ભોંયરું) સિધ્ધપુર પહોંચતી હોવાની વાયકા
• આજે આ ટનેલ / સુરંગ પુરાઈ ગઈ છે
• વાવની નજીકમાં જીર્ણ હાલતમાં કિલ્લો તથા સહસ્ત્રલિંગ તળાવ

ઇતિહાસ/ ઐતિહાસિક મહત્ત્વ:

• રાણકી વાવ (રાણીની વાવ) ગુજરાતના સોલંકી યુગની ભેટ
• રાણકી વાવ બંધાવનાર પાટણના રાજા ભીમદેવ પહેલાની પત્ની રાણી ઉદયમતી
• સોલંકી વંશના સ્થાપક મૂળરાજ સોલંકી. તેનો પુત્ર ભીમદેવ પહેલો. ભીમદેવ પહેલાનો પુત્ર કર્ણદેવ. કર્ણદેવનો પુત્ર સિદ્ધરાજ જયસિંહ.
• રાજા ભીમદેવ પહેલાના સમયમાં મહમૂદ ગઝનીની સોમનાથ પર ચઢાઈ. સોમનાથ મંદિરની લૂંટ
• ભીમદેવ પહેલાએ મોઢેરામાં સૂર્ય મંદિર બનાવ્યું
• ભીમદેવ પહેલાના અવસાન પછી તેની રાણી ઉદયમતીએ રાણકી વાવ (રાણીની વાવ) બંધાવી
• રાણકી વાવનું બાંધકામ ઇસ 1022 થી 1062-63 સુધી ચાલ્યું હોવાનો ઉલ્લેખ
• કાળક્રમે વાવ દટાઈ ગઈ અને ભૂલાઈ ગઈ
• 1968માં ભારત સરકારના પુરાતત્ત્વ વિભાગ (આર્કિયોલોજીકલ ડિપાર્ટમેન્ટ) દ્વારા પાટણમાં ઉત્ખનન શરૂ થયું અને 1980માં રાણકી વાવ પૂર્ણ રીતે ખોદી કઢાઈ.

વિશેષ નોંધ:

• રાણકી વાવ અમદાવાદથી રોડ માર્ગે આશરે 140 કિમી દૂર (આશરે બે-અઢી કલાક)
• અમદાવાદ-મહેસાણા 75 કિમી. પાટણ-મહેસાણા આશરે 65 કિમી.
• અમદાવાદથી મહેસાણા થઈ પાટણ જવું (અમદાવાદ-પાલનપુર હાઇવે પર)
• ભારે વરસાદ/ સખત ઉનાળામાં વાવની મુલાકાત ટાળવી. વિન્ટર સિઝન શ્રેષ્ઠ
• વાવ જોવાનો સમય: સવારે આઠ પછી. સાંજે પાંચ/ છ વાગ્યા સુધી
• પ્રવેશ ફી છે. ફોટોગ્રાફી/ કેમેરા/ મુવિ કેમેરા માટે નિયમો જાણી લેવા
• મોટર માર્ગે જવું સારું. અમદાવાદ/ મહેસાણાથી સ્ટેટ ટ્રાંસપોર્ટ બસ સર્વિસ સારી
• પોતાના ફોર-વ્હીલરમાં જવું સલાહભર્યું. રસ્તા સરસ
• પોતાના નાસ્તા-પાણી લઈ જવું ઇચ્છનીય. બેઠકો-બાંકડા સાથે વિશાળ બગીચો.
• રાત્રિ-રોકાણ/ હોટલ/ ફુડ હાલમાં બહુ સારી સગવડ નથી
• સવારે વહેલા રાણકી વાવ વિઝિટ કરી પછી મોઢેરા સૂર્યમંદિર / બહુચરાજી જઈ શકાય

સંબંધિત પોસ્ટ / લેખ:

• http://www.gujarattourism.com/destination/details/6/61