ન્હાનાલાલ કવિ, Nhanalal Kavi

“અસત્યો માંહેથી, પ્રભુ પરમ સત્યે તું લઇ જા.
ઊંડા અંધારેથી પ્રભુ પરમ તેજે તું લઇ જા.”

“ધન્ય હો ! ધન્ય જ પુણ્યપ્રદેશ !
અમારો ગુણિયલ ગુર્જ-દેશ !“

“મારાં નયણાંની આળસ રે, ન નીરખ્યા હરિને જરી.
એક મટકું ન માર્યું રે, ન ઠરિયાં ઝાંખી કરી.”

“આ વસન્ત ખીલે શતપાંદડી, હરિ! આવોને!
આ સૃષ્ટિએ ધરિયા સોહાગ; હવે તો હરિ! આવોને!“

“હલકે હાથે તે નાથ! મહીંડા વલોવજો,
મહીંડાની રીત ન્હોય આવી રે લોલ.”

“પાર્થને કહો ચડાવે બાણ,
હવે તો યુદ્ધ એ જ કલ્યાણ;“

“નમેરા એ હ્રદયના ભાવ, વ્હાલી
તથાપિ ઉર લે રસલ્હાવ, વ્હાલી !”

“સ્નેહીનાં સોણલા આવે સાહેલડી !
ઉરના એકાન્ત મારા ભડકે બળે :”

વધુ રચનાઓ: –  1 –  2 –  3 –  4 –  5 –  6 –  7  –

# જયા-જયંત , વેબ ગુર્જરી પર 

સાંભળો: – અસત્યો માંહેથી –  ઝીણા ઝરમર વરસે મેહ –

# ‘જયા અને જયંત’માંથી…

# તેમના સાહિત્ય વિશે એક સંકલન

_______________________________

ઉપનામ

• ગુજરાતના મહાકવિ

જન્મ

• માર્ચ 16, 1877 – અમદાવાદ

અવસાન

• જાન્યુઆરી 9, 1946 – અમદાવાદ

કુટુમ્બ

• પિતા –  દલપતરામ ડાહ્યાભાઇ (નર્મદ યુગના મહાન કવિ) – મૂળ અટક ત્રિવેદી

અભ્યાસ

• 1893– મેટ્રિક (અમદાવાદ)
• 1899 – બી.એ. -તત્વજ્ઞાન સાથે, અમદાવાદ, એલ્ફિન્સ્ટન કોલેજ મુંબાઇ અને પુનાની ડેક્કન કોલેજ માં અભ્યાસ
• 1901– એમ.એ. –  ઇતિહાસ સાથે (પૂના, મુંબાઇ)

વ્યવસાય

• 1902- 04– સાદરાની સ્કોટ કોલેજમાં અદ્યાપક
• 1904- 18 રાજકોટની રાજકુમાર કોલેજમાં અધ્યાપન.
• થોડોક સમય રાજકોટ રાજ્યનાં મૂખ્ય ન્યાયાધીશ અને નાયબ દીવાન
• 1918– કાઠિયાવાડ એજન્સીના શિક્ષણાધિકારી
• ગાંધીજીની અસહકારની હાકલને માન આપી સરકારી નોકરી છોડી સદા માટે અમદાવાદ આવ્યા

જીવન ઝરમર

• આ ઊર્મિકવિ કવિ દલપતરામનાં ચોથા પુત્ર જ્ઞાતિએ શ્રીમાળી બ્રાહ્મણ હતા
• શાળાજીવનમાં અલ્લડ હતા, અને વૃધ્ધ દલપતરામ માટે માથાના દુખાવા સમ હતા , પણ મેટ્રીકના વર્ષમાં જીવનપલટો થયો.
• 1920 – રોલેટ એક્ટ અને જલીયાંવાલા હત્યાકાંડથી વ્યથિત થઇ લાંબી રજા પર ઉતર્યા અને 1921 માં નોકરી છોડી
• અભ્યાસક્રમની બીજી ભાષા – ફારસી પણ બહુ સારી રીતે શીખ્યા હતા.
• સરકારી શિક્ષણખાતામાં અધિકારી હતા, એ વખતે ગાંધીજી પ્રેરિત અસહકારની ચળવળ દરમ્યાન દેશદાઝથી એમણે એ સરકારી નોકરી છોડી દીધેલી (1921)
• નોકરી છોડ્યા બાદ કાયમ માટે અમદાવાદ વસવાટ કરી ગુજરાતી સાહિત્યને ચરણે જીવન સમર્પિત કર્યુ
• ગુજરાતના મહાન પ્રતિભાશાળી કવિ હતા
• પ્રાચીન અને અર્વાચીન કવિતાઓનો એમનામાં સુભગ સુમેળ થયેલો હતો
• ગુજરાતીમાં અપદ્યાગદ્ય (અછાંદસ) કે ડોલનશૈલીનાં જનક તરીકે લોકખ્યાત
• પ્રચંડ મેધાવી હોવા છતાં સાવ સામાન્ય જીવન શૈલી
• 1919માં એમણે ગાંધીજીનાં 50માં જન્મદિવસ પર એમનું અભિવાદન કરતું એક યાદગાર કાવ્ય લખેલું
• છેવટના જીવનમાં ગાંધીજી સાથે તીવ્ર મતભેદ

• એમના અને એમના પછીના કાળનાં ઘણા કવિઓ તેમની શૈલીનું અનુકરણ કરતા.  શ્રી અંબાલાલ પટેલની રચેલી  આવી એક સ્તુતિ અહીં વાંચો.

પ્રદાન

• બાળકાવ્યો, ભજનો, પ્રસંગ કાવ્યો, કથા કાવ્યો, મહા કાવ્યો, નાટક, વાર્તા, નવલ કથા, ચરિત્ર, અનુવાદ, સંપાદન વિ. રોમાં વિલક્ષણ પ્રદાન

મૂખ્ય કૃતિઓ

• કવિતા – ન્હાના ન્હાના રાસ (3 ભાગ), ચિત્ર દર્શનો, પ્રેમ ભક્તિ ભજનાવલી
• નાટ્ય કવિતા – જયા અને જયંત, ઈન્દુકુમાર, વિશ્વગીતા, શાહેનશાહ અકબર, જહાંગીર-નૂરજહાન, મિથ્યાભિમાની
• ચરિત્ર– કવિશ્વર દલપતરામ
• અન્ય – વસંતોત્સવ, હરિસંહિતા મહાકાવ્ય, સાહિત્યમંથન, કુરુક્ષેત્ર

સન્માન

• માર્ચ 16, 1978માં એમનાં નામની સ્ટેમ્પ બહાર પડેલી

સાભાર

• ગુર્જર સાહિત્ય ભવન – અમૃતપર્વ યોજના

* * *